پرۆفایلی پێگە
کۆمەڵە خانوی دێری مۆر ئۆگین (قەدیشە ئیوجینیوس) دەکەوێتە خەرەندە لێژەکانی تورابدینەوە، لە نزیك ماردین، لە باشوری ڕۆژئاوای تورکیا، نزیکترین گوند لەم شوێنەوە گوندی ئەسکیهیسارە. بەپێی گێڕانەوە نەریتیەکانی ئەم شوێنە، ئەمە کۆنترین دێری ئەم ناوچەیەیە و مێژووەکەی بۆ سەرەتای سەدەی چوارەمی زاینی دەگەڕێتەوە، بەڵام لە ساڵانی دواتردا چەند بەشێکی بۆ زیاد کراوە.
ميديا
Surrounding Landscape & Ruins; Town of Girmeli
بەشی دەرەوەی دێرەکە و دەروازە
بەشی ڕۆژئاوای نێوان دەروازەکە و داڵانەکەی ناوەڕاست
داڵانی ناوەڕاست
کڵێسای سەرەکی (بەشی دەرەوەی)
کڵێسای سەرەکی
ژووری گۆڕی دامەزرێنەر
ژووری گۆڕی ڕەبەنەکان
سەکۆی بەشی باشور و کڵێسای قەدیشە مەریەم (بەشی دەرەوە)
کڵێسای قەدیشە مەریەم (بەشێ ناوەوە)
داڵانی باکور و ژوورە لە بەرد هەڵکۆڵراوەکانی لەیەك نزیك
سروشتی چواردەوری شوێنەکە و پاشماوە؛ و شاری گیرمەلی
وێنە مێژوویەكان
تاریف وسیمبول ودیمەنە هونەریەكان
ئەم کۆمەڵە بینایەی دێرەکە بە ڕووی کەندەڵانی تورابدینەوە دروستکراوە، کە لە چەند ژوورێکی بچوکی خەڵوەتگرتن پێکدێت. هەموو خانوەکان لەسەر بەشێکی فلاتی دامێنی کەندەڵانەکە دروستکراوە و بە هەموویانەوە قەڵایەك پێکدێنن کە 500 مەتر لەسەرووی دەشتەکانی چواردەوری شوێنەکەیە. دیواری بەرزی بەردەبلکۆك، خانوەکانی ئەم خەڵوەتگایەی پاراستوە. دەروازەکەی دەکەوێتە بەشی ڕۆژئاواوە. ڕێگای چونە ژوورەوەکە، ژوورێکی تەسکی میچ شێوە گومەزییە و ڕاستەوخۆ دەچێتەوە سەر داڵانی ناوەڕاستی شوێنەکە. (پانۆراماکە ببینە). ئەم داڵانە چەند جارێك دروستکراوەتەوە، بەڵام توخمەکانی سترەکچەرە کۆنەکەیان تێدا پاراستوە. لە بەشی ڕۆژئاواوە، زنجیرەیەکی پێنج تاقی لە پایە باریکە لە بەرد دروستکراوەکانەوە دەردەکەون. تاقی ڕۆژئاوا، کە پڕکراوەتەوە، هێشتا ستونێکی تێدا دیارە، و ستونێکی تریش کە وا دیارە وەك پایەی سەرەکی سوچی باکوری ڕۆژئاوا بنیاتنراوە دەبینرێت. هەردوو ستونەکان بە تاجی شێوە زەخرەفەیی بەشی سەرەوەیان گیراوە.
دەرگایەك لە بەشی باکوری داڵانەکەی ناوەڕاستەوە دەچێتە سەر ژووری سەرەکی دانیشتنی (سەحن) کڵێسا سەرەکیەکە. ئەم ژوورە، ژوورێکی درێژە و میچەکەی شێوە گومەزییە (پانۆراماکە ببینە). پەنجەرەکانی لە بەشی سەرەوەی دیواری بەشی ڕۆژئاوا ناوەوەی ژوورەکە ڕووناك دەکەنەوە. خەڵوەتگاکە دەکەوێتە کۆتا بەشی ڕۆژهەڵاتی ئەم شوێنەوە، و چەند پلەیەك لە چاو شوێنی سەرەکی کڵێساکە بەرزترە. هەردوو دیوی تاقی خەڵوەتگاکە، ستونی لێیە، کە سێمی فرین (شتێکی وایان ڕانەگرتووە) و بەشی سەرەوەیان بە زەخرەفەی شێوە تاج ڕازێنراونەتەوە. میحرابەکە بە میچێکی شێوە گومەز گیراوە کە لەسەر دوو پایە وەستاوە و دوو پایەی بەیەکەوە نوساوی تریش لە ناو دیوارەکەی پشتەوە هەن. دوو ژووری بچوکیش هەن لە هەردوو دیوی خەڵوەتگاکەوە، و ئەم دوو ژوورە لە دیوی خەڵوەتگاکە و دیوی ژووری سەرەکی کڵێساکەوە کراوەن.
لە ڕۆژهەڵاتی داڵانەکە، ژوورێکی گەورەی لێیە کە گۆڕی کۆمەڵێك ڕەبەنی تێدایە. (پانۆراماکە ببینە). گۆڕی دامەزرێنەر و خوشك و ئەندامانی تری خێزانی ئەم خەڵوەتگایە دەکەونە بەشی باکوری ئەم ژوورەوە. (پانۆراماکە ببینە). لە کۆتا بەشی باشوری ئەم خەڵوەتگایەدا، شوێنێکی سەکۆ ئاسایە کە هەردوو لای بە کڵێسای بچوکی قەدیشە مەریەم گیراوە (پانۆراماکە ببینە). ڕووکاری کڵێسا بچوکەکە لە سێ تاقی لە خشت دروستکراو پێکدێت، لە پشت تاقەکەی ناوەڕاستەوە ژوورێکی بچوکی چوارگۆشەیی هەیە کە میچەکەی بە گومەزێکی لە خشت دروستکراو گیراوە (پانۆراماکە ببینە). گومەزەکە لەسەر سێگۆشەی کەرویی (Pedantive: بۆ ڕاگیرکردنێکی گومەز لەسەر ژووری چوارگۆشەیی بە کاردێت) و چەند پایەیەک وەستاوە. تاجی سەرەوەی پایەکان نەخشێنراوە و، تاجی پایەکان وا دەردەکەوێت هی بینایەکی کۆنتر بێت کە لەم شوێنەدا بوونی هەبووە. هەروەها لای ڕۆژهەڵاتەوە و لە پشتی ژوورە بچوکە چوارگۆشەییەکەوە، ژوورێکی تری لێیە کە میچەکەی شێوەگەمەزییە و درێژکۆلەیە. لەم ژوورەدا، میحرابێك لە ناوی دیواری بەشی باشوریدا هەڵکۆڵراوە. لەناو ئەم کۆمەڵگای نیشتەجێبوونەدا دوو بیری تێدایە؛ یەکێکیان لە ژوورە تاریکەکەدایە و ئەوی تریان لە نێوان دوو داڵانەکەدایە.
سەرچاوە گشتیەکانی 'تاریف و سیمبول و دیمەنە هونەریەکان': Bell 1924, 310–312; Bell and Mundell Mango 1982, 3–5, 135; Hollerweger 199, 288–295.
دەقەكان
لە سەرتاسەری خەڵوەتگاکەدا کۆمەڵێک هەڵکۆینکاری هەیە.
- یەکەم دەقی هەڵکۆڵراو دەکەوێتە سوچی باکوری ڕۆژهەڵاتی داڵانەکەی ناوەڕاستەوە، لە باشوری کڵێساکە. بەشێکی هەڵکۆڵینەکە بە گەچ (پلاستەر) گیراوە، بەڵام دەتوانرێت بگوترێت مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1117/1118ی زاینی. هەڵکۆڵینەکە نوسراوە 'بە ناوی تۆ، ئەی خودای هەمووان،/ خودایە ئەمە ببێتە شوێنێکی باش/ و پەسەندکراو لە بەردەم خودا/ و مەسیحەکەی و ڕۆحی پیرۆزی لەسەر دەستەکانم/ (5) بۆ مار سابریشۆ قەشەی گەورەشاری نیسیبیس./ و دەرچوو لەم جیهانە پڕ خەمەدا /؟/....ساڵی هەزار و چوارسەد/ (10) و بیست ()/ ماری؛ ئەمە.....خودایە نزابکات بۆ....؟
- دووەم دەقی هەڵکۆڵراو مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1838ی زاینی و دەکەوێتە باکوری ڕۆژئاوای هەمان داڵانەوە.
- سێیەم دەقی هەڵکۆڵراو کە دۆزراوەتەوە، هەڵکۆڵینێکە لەسەر گەچی ژووری باکور-باشور، ڕێك لە بەشی ڕۆژئاوای داڵانەکەوە. ئەم هەڵکۆڵینە نوسراوە 'تەواو کراوە لە ساڵی هەزار و پێنج سەد و بیست و یەك، لە ڕێگەی نوسینگەی ڕەبان هاوسی/ و ڕەبان جۆزێفی تەلارساز لە گۆگ(اڵ)، و لەم ساڵەدا هاتبوون....'
سەرچاوە گشتیەکانی 'دەقەکان': Brock 1980–1981.
مێژوو
بەپێی گێڕانەوە نەریتیەکانی ئەم شوێنە، ئەم دێرە لە سەدەی چواری زینیدا بنیاتنراوە. بەڵام کۆنترین هەڵکۆڵینەکانی ئەم دێرە، مێژووەکەیان بۆ سەدەی دوانزەهەمی زاینی دەگەڕێتەوە. ئەم کۆمەڵگەی نیشتەجێبوونە، بە درێژایی مێژووە درێژەکەی، چەند جارێك چاك و نۆژەنکراوەتەوە. زۆرینەی چاککردنەوەکان وادیارە کە بە جۆرێك کراون کە پلانی نەخشەی ڕەسەنی شوێنەکە تێك نەچێت، و زۆرینەی ڕێکخستن و بەشە گرنگە ڕەسەنەکانی پێشوتری شوێنەکە پارێزراون. هەڵکۆڵینە سریانیەکان تۆماری ئەو چاککردنەوەیان کردووە کە بۆ شوێنەکە کراوە لە ساڵی 1271 لەژێر سەرپەرشتی قەشە مۆر ئابدیشۆ و بە بەڕێوبەری قەشە ڕاهمۆن، کە بۆخۆی تەلارساز بوو (سەیری 'دەقەکان' بکە).1
وا دەردەکەوێت کە کڵێسای ڕۆژهەڵات- کە دواتر بوو بە کڵێسای ڕۆژهەڵاتی ئاشوری- ئەم دێرەیان بەدەستەوە بووە هەتا لایەنی کەم 1838ی زاینی، و پاشان کڵێسای یەعقوبی کڵێساکەی وەرگرتووە لە لایەنی کەم لە ساڵی 1842ەوە. نوسینەکانی گێرترود بێڵ، لە ساڵی 1942 دا، وا دەردەخەن کە دێرەکە بە تەواوی داڕماوە لە دوای پاشەکشەی کڵێسای ڕۆژهەڵات و بیناکانی ئێستای کڵێساکە لە لایەن یەعقوبیەکانەوە دروستکراونەتەوە.2 هە تا ساڵی 1974، کاتێك دوایین ڕاهیبەی سوری ئۆرسۆدۆکسی کۆچی دوایی کرد، دێرەکە بە تەواوی لە خزمەتدا بووە. ئەمڕۆ، دێری مۆر ئاوجین لە ژێر چاودێری کڵێسای ئۆرسۆدۆکسی سریانیە لە تورکیا. کاتێك تیمی MMM تۆماری پێگەکەیان دەکرد، خزمەتکارێك و لێکۆڵەرێك کە زمانی سریانی دەخوێند لەم دێرەدا دەژیان، و ئەم شوێنە مەراسیمی ئاینی بۆ سێ گوند ڕێکدەخست لە ڕۆژانی چوارشەممە، هەینی، و یەکشەمماندا.
سەرچاوە گشتیەکانی 'مێژوو':Bell and Mundell Mango 1982, 3; Brock 1980–1981; Hollerweger 1999, 288–295.
سەرچاوەی هەڵبژێردراو
Bell, Gertrude. 1924. Amurath to Amurath. London: Dutton.
Bell, Gertrude, and Marlia Mundell Mango. 1982. The Churches and Monasteries of the Tur ‘Abdin. London: Pindar. Reprint, with new preface, notes, and catalogues, of Gertrude Bell’s The Churches and Monasteries of the Tur ‘Abdin (1910) and Churches and Monasteries the Tur ‘Abdin and Neighboring Districts (1913).
Brock, Sebastian P. 1980–1981. “Notes on Some Monasteries on Mount Izla.” Abr-Nahrain 19: 1–19.
Hollerweger, Hans, ed. 1999. Țur ‘Abdin: Living Cultural Heritage. Linz: Freunde des Tur Abdin.