پرۆفایلی پێگە
شوێنی شوێنەواری رەبانە دەكەوێتە دۆڵێكی هەڵكۆڵراو لە لێژی ڕۆژئاوای چیای پیرەمەگرون. نزیكترین دۆل لیوەی، قەرەچەتانە، بە نزیكەی 1 كم بەرەو رۆژئاوایەوە، و لە دووری 40 كم لە باكووری رۆژئاوای شاری سلێمانیدایە، وەك شوێنەواری میرقوڵی، كە 1.5 كم بەرەوە باشووری رۆهەلات بە دریژایی هەمان دیوی چیای پیرەمەگرونە، رەبانەش بە هەڵكۆڵراوەیەكی بەردینی جیادەكرێتەوە كە پەیوەندی بە كۆمەلێك سیمای تەلارسازی جۆراوجۆر هەیە، وەك دیوارە پارێزەرەكان. بەڵام ئەو دوو شوێنە جیاوازن لە ڕووی شوێنەوە، لە كاتێكدا كە میرقوڵی دەكەوێتە لوتكەیەكی بەرز، ڕەبانە دەكەوێتە نزمترین شوێن لە دۆلەكەدا. لە سەردەمی ئەشکانیدا لەو كاتەدا كە پێدەچێت ئەم جووتە هەڵكۆڵراوەی تێدا نەخش كرابێت، ئەم دوو شوێنە دەكەونە نزیك سنووری نێوان دەوڵەتەكانی باكووری رۆژهەلاتی ئیمپراتۆریەتەكە و شانشینی حدیاب.
ميديا
تاریف وسیمبول ودیمەنە هونەریەكان
دۆڵی رەبانە ڕاستەوخۆ بەسەر لێژایی باشوری ڕۆژئاوای چیای پیرەمەگرون دەكرێتەوە. نزیك لە دەروازەكەیەوە پاشماوەی دیوارێكی گەورەی ماوەتەوە، بەرزایەكەی سەروو 2 مەترە، لە بەردی گەوەری ناڕێك دروستكراوە، پێدەچێت وەك جۆرێك لە چەندەها جۆری پاراستنبوە كە لە دەوری جێنشینە كۆنەكەدا
هەڵكۆڵراوە بەردینیەكە راستەوخۆ لە دوا دیوارەكەی دەوریدا لە سەر ڕووی لیژیكەی لای راستەوە هەڵكۆڵراوە، کە رێگایەكی كورتی دۆلەكەیە. بەهۆی ئەوەی كە هەڵکۆڵراوەکە بە بەرزی چەند مەترێك لە سەر ڕووی زەویدایە، شوێنەوارناسە نوێیەكان هەستان بە دروستكردنی دیوارێكی راگر لە ناوچەكەی ژێریدا؛ بەهۆی لاری ڕووی لیژیكە زیاتر لەوەی ئەستوونی بێت، هەڵكۆڵراوەكە وەك لاكێشەیەكی تۆزیك لار وا دەردەكەویت لە ئاستی زەویدا. بە پانی 97 سم و بەرزی 2 م، هەڵكۆڵراوی رەبانە تۆزیك بچوكترە لە وێنە لەیەكچۆكەی میرقوڵی؛ شایەنی جەختكردنەوەیە كە بەرزیەكەی زۆر نزمترە لە دۆڵەكەدا، بە بەراورد بەو شوێنە بەرزەی میرقوڵی كە دەکەوێتە لوتكەكەی لایەوە، هەڵكۆڵراوەكە لە بارودۆخێكی باشدایە و هێشتا ڕوونە سەرەڕای ئەوەی كە لەوەی میرقوڵی داڕوخاوترە، بەشی سەرەوەی دیزاینەكە هەندێك درزی تێدایە و ڕووەكەشی زۆر كونكونە، بەتایبەت لەنیوەی ژێرەوەی (وەك ڕووی لێژیەكەی كە دەوری داوە)، ئەگەری ئەوە هەیە كە ئەم هەڵكۆڵراوە لووسكرابێت و سپیكاری و بۆیەشی بۆ كرابیت. هەرچەندە هیچ بەڵگەیەكی ڕوون نیە لەسەر ئەوە
ستایل و سیمبوڵتی هەڵكۆڵراوەكە ئاماژە بەوە دەدات كە مێژوەكەی دەگەرێتەوە بۆ سەردەمی ئەشکانی دوایین، و فەرمانڕەوایەك نیشاندەدات. كەسە هەڵكۆڵراوە وێنەكراوەكە بە گشتی تا رادەیەكی زۆر لەو كەسە دەچێت كە لە هەلكۆلراوی میرقوڵیدایە، سەرەرای ئەوەی هەندێك جیاوازی تێبینی دەكرێن، ئەو كەسە نێرە و ڕووی لە لای ڕاستەوەیە-بە ئاراستەی دەروازەی دۆڵەكە، هەردوو قاچی دوورن لەیەكەوە، و قۆڵی ڕاستی بەرزكردۆتەوە بەرەوە پێشەوە.
هەڵكۆڵراوەكە بە ڕوونی لەگەڵ وێنەكردنەكانی شانشینی ئەشکانییەكان یەك دەگرێتەوە، و بەتایبەت مشت و مڕێك دەربارەی سەرپێچ و تاجەكەی سەری دروستبوە كە كەسە هەڵكۆڵراوەكە وەك پاشایەكی ئەرسیدی دەردەخات، نەك فەرمانڕەوایەكی دواكەوتە، سەرەڕای ئەوەی كە هیچیان پشتڕاست نەبۆتەوە (سەیری "مێژوو" بکە)
مێژوو
وەك مێرقوڵی، بەڵگەی زۆر لاواز هەیە لەسەر مێژووی رەبانە. کە دەكەوێتە یەكیك لە زنجیرەكانی رۆژئاوای چیای زاگرۆس، لە دۆڵێكدا كە بە ئاسانی بەرگری لێدەكرێت، پێدەچێت كە پەیوەندی هەبێت بە پارستنی سنورەكانەوە، لە سەردەمی ئەشکانییەكاندا، ئەو ناوچەیە سنوری نیوان ووڵاتەكانی رۆژئاوای ئیمپراتوریەتەكە و شانشینی حدیابی پاشكۆ بوو، بەهۆی ئەوە توێژەرەكان پێناسەی كەسە هەڵكۆڵراوەكەیان بە فەرمانڕەوای یەكێك لەو دوو ناوچەیە دیاریكردوە، هەندیك پێشنیاری ئەوەیان دەکەن كە شانشینێكی حدیاب بێت، وهەندێكیان هەو کەسە وەك فەرمانڕەوایەكی ئارسیادی پێشنیاردەکەن، لە وانەیە ڤۆنۆس (فەرمانڕەوابوو لە ساڵی 51 ز) یان ڤۆلۆگاسیسی III (فەرمانرەوابوو لە نیوان 108/9-147/8 ز)، بە پێی نیشانە رەخنەگرەكان سەبارەت بە سەرپێچەكە.1
هەركەسێك بێت ئەو فەرمانڕەوایە، دانانی وێنەكەی لە دەروازەی ناوچەی ئاوەدانێكە ئەوە دەسەلمێنێت كە ستراتیجی بوە، کە سەرجەم پێگەكەی بە وێنكردنی هیزی خۆی هێما کردوە، بەهۆی لە یەكچوونی هەڵكۆڵراوەكانی رەبانە ومێرقوڵی، پیدەچیت فەرمانڕەواكە یان ئەندامەكانی دواتری زنجیرەكە، هەوڵیانداوە خاوەنێتی كۆمەلیك قەڵا و پەسەندكردنی پەیوەندیكەیان رابگەێنن لە ڕێی ئەو جوتە هەڵكۆڵراوانەدا. بەهەرحاڵ، ئەو دووبارە كردنەوەیەوی وێنەكان لە چەند دوریەكی كەمدا تا ڕادەیەك، بێگومان بەمەبەست بوە لە رۆژئاوای نزیكی كۆندا، وەك كارێكی مەزن و كاریگەر تێیدەگەن، کە دووبارەكردنەوە و درێژە بە بونی فەرمانڕەواكە دەدات لە ڕێی فرەیی دەقی بۆشایەكانەوە.2
پشكنینە سەرەتایەكانی دیواری دەوروبەری ناوچەكە، تەنها یەك قۆناغی گڵكاری ئاشكرادەكات كە بە سەردەمی ئەشکانییەكان دیاریكراوە.3 بەهۆی سەختی دیاریكردنی میژووی كەرەستەی سیرامیك (گڵكاری) ئەگەری ئەوە هەیە كە نیشتەجێبوون لە ناوچەكەدا تا سەردەمی ساسانی بەردەوام بوبێت (وەك لە میرقوڵی دەردەكەوێت). رەبانە پێویستی بە خوێندنەوەیەكی رێكخراو و شیكردنەوەیك هەیە پێش گەیشتن بە هیچ ئەنجامیك دەربارەی بەكارهینانەكانی پێشوو و داهاتوی پێگەكە.
سەرچاوەی هەڵبژێردراو
زاموا، دلشاد عزيز، و ئاميدي، ايهان محمد. 2011. "مَنحوتَتَي ميرقولي وربەنە في جبل پیرەمەگرون: دراسة تحليلية- مقارنة." سوبارتو 4-5: 230-239
Brown, Michael, Peter Miglus, Kamal Rasheed, and Mustafa Ahmad. 2018. “Portraits of a Parthian King: Rock Reliefs and the Mountain Fortresses of Rabana-Merquly in Iraqi Kurdistan.” Iraq 80: 63–77.
مهدی، أحمد. 1950. "مواقع أپریە فی ناحیە سورداش بلواء السلیمانیە". سومر 6: 231-243.
رحيم، كمال رشيد. 2001. "مشروع استنساخ منحوتَتَي جبل بيرمكرون المقدس في موقعي (ميرقولي) و(ربنه)." هەزار مێرد، ژمارە 18: 153-163.