Tarihi

İmparator Konstantin’in öne çıkan kentsel projelerinden biri dairesel, sıra sütunlu bir meydan olan ve yeni imparatorluk başkentinin kamusal ve eklesiyastik makamlarına hizmet eden Konstantin Forumu’ydu.  Bu anıtsal kentsel alanın merkezinde Konstantin’i güneş tanrısı Helios suretinde, sağ elinde bir mızrak, sol elinde bir yerküre tutarak ve başında yedi ışınlı bir taç taşıyarak betimleyen devasa bir bronz heykelini taşıyan bir porfir sütun bulunmaktaydı.  Günümüzde hala Yeniçeriler Caddesi’nde bulunan bu sütun, MS beşinci yüzyılın başlarındaki sabitleme [stabilizasyon] çalışmaları sırasında gövdesine yerleştirilmiş olan demir halkalara atıfta bulunarak Çemberlitaş olarak bilinmektedir.  Konstantin’in heykeli 328 yılında dikilmişti, fakat Anna Komnene’ye göre, 1105/06 kuvvetli bir fırtına sırasında yıkıldı.  Bunu takiben heykel İmparator I. Manuel Komnenos (1143-80) tarafından [abidevi] bir haç ile değiştirildi. Sütunun günümüze yetişen tek yazıtı, silindir başlığın alttan üçüncü şeridinde yer almakta olup ve sütunun Manuel Komnenos himayesinde onarılışını şu sözlerle belgeler: [Greek] Zamanın yıprattığı bu kutsal eseri, dindar İmparator Manuel ihya etti.  Manuel’in onarım projesi kapsamında, sütunun Konstantin heykelini taşıyan orijinal Korint başlığı, Marmara (Prokonnesos) mermerinden yapılmış ve günümüzde hala görülebilen silindir başlık ile değiştirildi.

Günümüzde sütun gövdesinin alt kısmını kaplayan taş kaide, 1779’da bir yangın nedeniyle oluşan hasar ardından yürütülen onarım çalışmalarında eklenmiştir.

Sütun ile aynı yıllara, özellikle Orta ve Geç Bizans dönemlerine, ait çok sayıda kaynak olmasına rağmen bu kaynakların yazarları Konstantin heykelinin ve sütunun geçmişleri hakkında yetersiz ve genellikle çelişkili bilgiler sunmakta, fakat ara sıra yazılarında sütunun kaidesinin altında zamanla Hristiyan röliklerinin biriktiğini bildirmektedirler.  Hatta 9. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış Georgios Amartolos ardından 10. yüzyılda Rodoslu Konstantin ve 11. yüzyılda Georgios Kedrenos, İsa’nın takipçilerini beslemek için yarattığı on iki sepet ekmeğin sütunun altında gömülü olduğunu nakletmişlerdir.  Hristiyanlığa ait olmayan tek röliğin Roma’dan gelmiş olan Palladion (xoanon terimi ile de bilinen ahşap bir heykel) olduğu ve bu heykelin Konstantin tarafından sütunun temeline yerleştirildiği de söylentiler arasındadır.  Güncel araştırmacılar, Konstantin Sütunu’nun dikilişinden kısa bir süre sonra toplumsal bellekte mitsel / efsanevi bir anlam kazanarak kent sakinleri ve yabancı ziyaretçiler tarafından bir tılsım olarak görülmeye başlandığına dikkat çekmektedir.

Muhtemelen daha önceden dökülmüş bir heykelin Konstantin’in suretinde rötuşlanmasıyla oluşturulan bronz heykelin, Roma’da dikilen ve günümüze yetişmemiş olan Sol Invictus (Yenilmez Güneş) kolosuna, günümüze parça halinde ulaşmış ve Capitol Müzesi’nde korunan akrolit Konstantin heykeline ve Rodos limanının girişinde duran ünlü Helios heykeline benzediği öne sürülmüştür.  Leo Grammatikos, 10. yüzyılda heykelin ışınlı tacında şu yazıtı okuduğunu yazmıştır: ”Güneş gibi parlayan Konstantin’e ithafen.”  Fakat günümüze ulaşmış tek yazıt Manuel Komnenos’a aittir. Hatta, sütunun üst bölümünde gerçekleştirilen bir yakın dönem araştırmasında, yazıtlı başlığın üzerinde bulunan ağır bloğun muhtemelen Konstantin dönemine ait olduğu kanıtlanmıştır.

Konstantin’in heykelinin ihtişamı, gösterişli yapı malzemesi ve sütunun muazzam yüksekliği, bu anıtın henüz yeni kurulmuş Konstantinopolis’in kentsel dokusunda görünürlüğünü sağlama almıştır. Fakat bununla aynı zamanda Bizans İmparatorluğu’nun hızlıca Hristiyanlaşması, Konstantin heykelinin pagan karakterinin dini bir değişim geçirmesi gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Sütunun Konstantin Forumu’nun merkezinde, kentin ana caddesinin (Mese) üzerinde yer alması tabii ki bir hata değildi; zira bu tür anıtlar imparatorluğun başından beri kamusal ayinler ve imparatorluk törenleri için kilit noktalar teşkil etmekteydi.  10. yüzyıla ait De Ceremoniis (Seremoniler Kitabı), toplam 68 eklesiyastik seremoniden 48’inin sütunda sonlandırıldığını ve bunların içinden dört seremonide ise patriğin sütunun kaidesine muhtemelen İkonoklazm döneminde oyulmuş, Aziz Konstantin’e adanmış, küçük bir şapele girdiğini kaydetmektedir.  Daha 5. yüzyılda kent sakinleri, Porfir Sütun’u bir ebedi zafer ve himaye simgesi olarak görmeye ve bununla birlikte Konstantin’e de bir aziz olarak tapınmaya başlamıştır.  Muazzam yüksekliği ve halk arasında taşıdığı önemi sayesinde bu anıt, Geç Atik ve Ortaçağ dönemi kentsel dokusunda uzun süreli bir etki yaratmış ve Konstantin dönemi sonrası yazarlarının eserlerinde de yer edinmiştir.

Arkeolojik Araştırma Tarihi

1929-30 yıllarında Danimarkalı teosofist Carl Vett tarafından Sütun’un kaidesi çevresinde sınırlı kapsamda arkeolojik çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Vett’in bu alanda gömülmüş olduğu düşünülen çeşitli rölikleri bulma çabalarının başarısızlıkla sonuçlanmasına rağmen kazılar o dönemdeki yolun yaklaşık 2,2 m altındaki dördüncü yüzyıla ait özgün yer seviyesi ile Sütun’un özgün platform ve kaidesinin sırayla 8,35 m ve 3,80 m genişliklerinde olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu verilere göre, yüksek bir kaide ve yedi porfir bloktan oluşan gövdesiyle Konstantin Sütun’u günümüz yol kotundan itibaren yaklaşık 35,8 m kotuna ulaşmaktaydı. 2002 yılındaki koruma çalışması kapsamında Sütun’un çevresine yerleştirilen yapı iskelesi, Robert Ousterhout’un anıtın mevcut durumunu incelemesine imkân sağlamıştır.