Tarihi

Çok sayıda Avrupalı gezgin tarafından belgelenmiş ve incelenmiş olmasına rağmen, Kıztaşı olarak da bilinen Markiyan Sütunu, Konstantinopolis’in Geç Antik kent dokusu kapsamında en az bahsi geçen anıtlardan biridir.  Modern araştırmacılar tarafından bu denli ihmal edilmesinin nedenlerinden biri, anıtın Bizans kaynaklarında yer almamasıdır. Anıt kaidesinin kuzey yüzündeki yazıt (Principis Hanc Statuam Marciani – Cerne Forumque – Praefectus Vovit Quod Tatianus – Opus), Sütun’un yaklaşık 450-52 yılında Konstantinopolis praefectus’u Tatianus tarafından dönemin imparatoru Markiyan (450-47) onuruna dikildiğini aktarmaktadır.  Sütun, kentin dördüncü tepesinde yer almaktadır. Özgün konumu henüz varlığı kanıtlanmamış bir Markiyan Forumu içinde olabilir. Fakat yazılı kaynaklarda bu muhtemel forumun da bahsi geçmemektedir.  Sütun’un varlığına tanıklık eden ilk kaynak Pierre Gilles (Petrus Gyllius, 1544-50) anıta sadece kısaca değinmiştir. Anıtın detaylı ilk çizimleri ise yaklaşık 1675/6 yılında Osmanlı topraklarında seyahat eden Jacob Sporn ve George Wheler tarafından tamamlanmıştır.  Sütun’un Osmanlı döneminde Kıztaşı adıyla bilinmeye başlanmasının nedeni, kaidesinde hala görülebilen iki Nike kabartmasıdır.

Mimari Özellikler

Yüksekliği 17 metreyi bulan Sütun, muhtemelen Marmara adasından gelme mermer bir kaide ve bunun altında yer alan, bir kısmı günümüz kotunun altında bulunan bir platformdan meydana gelmektedir. Gri granitten yapılmış, 8,70 metre yüksekliğindeki sütun gövdesi bu kaide üzerinde yükselmekte ve bir Korint başlığı ile son bulmaktadır. Başlığın üstünde ise dört köşesi birer adet kartal ile bezenmiş büyük bir mermer blok yer almaktadır. Sütunun tepesinde muhtemelen bir Markiyan heykeli mevcuttu, fakat bu olası heykele ait hiçbir kalıntı ya da betimleme bulunmamaktadır.  Kaidenin doğu yüzünde bulunan ve bir defne çelengi içinde betimlenmiş Chi Ro (Christogram), imparatorun İsa adına kazandığı zaferlere gönderme yapmaktadır. Gezginler tarafından kaidenin batı ve güney yüzlerinde bulunduğu kaydedilen diğer Chi Ro rölyefleri ise günümüze ulaşmamıştır.  Kaidenin kuzey yüzündeki yazıtın altında, birlikte bir kalkan taşıyan iki Nike (Zafer tanrıçası) figürü mevcuttur.  Yazıtın harfleri aslen bir çeşit metal (muhtemelen bronz) ile kakılmıştı, fakat günümüze sadece oyuklar ulaşmıştır.  Günümüze oldukça hasarlı şekilde ulaşmış kalkandan iki kurdele sarkmaktadır. Soldaki Nike nispeten iyi korunmuştur. Sağdaki Nike ise neredeyse tamamen aşınmıştır. Anıtın basamaklı platformuna ait mermer parçaları, günümüzde kaidenin çevresinde hala görülebilmektedir.

Koruma ve Restorasyon Çalışmalarının Tarihi

Markiyan Sütunu’nun, özellikle de rölyeflerinin, özgün görünümleri, anıtın yüzyıllar içinde maruz kaldığı yangın ve depremler nedeniyle oldukça değişmiştir.  1894 ve 1908 yıllarındaki yangınların yol açtığı hasarların ardından, yirminci yüzyılın başlarında Sütun’un gövdesine geçirilen demir halkaların fonksiyonu muhtemelen anıtın stabilizasyonunu sağlamaktır.  Anıtın tamamen yıkılması riski karşısında, 1970lerde küçük çapta onarımlara devam edilmiştir. 1999 Gölcük depremi ardından ise restorasyon çalışmalarına İstanbul Büyükşehir Belediyesi himayesinde devam edilmiştir.  Bu çalışmalar kapsamında anıtın tamamına paslanmaz çelik halka ve kenetler yerleştirilmiştir. Fakat Arzu Erdem ve Rabia Özakın’a göre, çeşitli profesyonel anlaşmazlıklar İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile İstanbul Restorasyon ve Konservasyon Merkezi’nin işbirliğini sonlandırmış ve Sütun’un restorasyonunun ”ivedi” ve ”baştan savma” yapılmasına neden olmuştur.