Dara

Dara yerleşimi, üç tepeyi kapsayacak şekilde tasarlanmıştır: iki tepe Kordes Nehri’nin (Dara Çayı) batısında ve bir diğeri de güneydoğusundadır (bkz. 1911'de yapılan plan). Kentin çevre uzunluğu 2,8 kmdir fakat bu tepelerin yamaçlarını ve doruklarını takip ettiği için düz bir hatta ilerlemez. Askeri karakol oluşundan dolayı Dara, kulelerle donanmış bir perde duvarla tanımlanan heybetli surlarla çevreliydi. Günümüzde, sur duvarlarının en iyi korunmuş bölümleri kuzeydoğuda ve güneyde, nehrin şehre girip çıktığı savakların yakınında bulunur (bkz. metnin devamı). Harçlı molozdan inşa edilmiş ve kare kalker bloklarla çift yüzlü şekilde örülmüş surlar yaklaşık 4 m kalınlığında ve 10 m yüksekliğindeydi; ok yarıkları olan daha ince bir üst kat, parapet seviyesinden başlamış ve surların yüksekliğini yaklaşık 18 metreye çıkartmıştır (bu üst kat günümüzde korunmamıştır, ancak 20. yüzyılın başlarında çekilmiş fotoğraflarda güney duvarı boyunca küçük bir uzantıda görülebilir; bkz. tarihi fotoğraflar) Duvarın, hem U-şekilli hem de dikdörtgen şeklindeki kuleleri, tonozlu iç odalara sahip ve çok katlıydı. Surların kuzeydoğu uzantısı boyunca birkaç kule korunmuştur.1 Ayrıca proteichisma'nın (dış duvar) kalıntıları da vardır.

Kordes Nehri’nin şehre girişi kuzeydoğudaki bir akarsu kapısından sağlanmıştır (bkz. tarihi fotoğraflar). Metal bir ızgara için yuvaları olan, beş kemerli kanala sahip olan kapı, iki kule ile çevriliydi. Kesme taşlardan yapılmış setlerle nehrin şehrin içinden akışı düzenlenmiştir. Taş köprüler birkaç noktada geçişi sağlıyordu. Bunlardan en iyi korunmuş olanı şehrin en güneyinde, surun 60 m kuzeyindedir. Köprü, yarım daire biçimli üç taş kemerle desteklenmektedir; daha büyük olan merkezi kemer 10 m genişliğinde ve 5 m çapındadır. Daha güneyde, nehir, yukarıda bahsedilen akarsu girişine benzer bir su kapısından şehirden çıkış yapardı, ancak burada, akış dalgalanmaları sırasında taşmayı önlemek için kemerlerin üzerine yarıklar dahil edilmiştir; bu çıkış kapısı kısmen çökmüştür ve batı tarafında sadece üç kanal korunmuştur. Kapının batı yan kulesi hala ayaktadır fakat doğu kulesi korunmamıştır, bitişik çevre duvarına ait U şeklindeki kulenin ise bir kısmı korunmuştur. Kapının 15 m güneyindeki bir başka kemerli yapı, nehrin proteichisma içinden aktığı kanal görevi görmüştür.

Surlarla çevrili Dara, gelişmiş bir şehir merkezine dönüşmüştür; orduya hizmet eden kışla ve depoların dışında, antik yazarlar hamamlardan, revaklardan, saraydan ve kiliselerden bahseder. Ayrıca, Kordes yaz aylarında kuruduğu için su yönetim sisteminin gerekli bir bileşeni olarak sarnıçların varlığından da bahsetmişlerdir. Ancak antik kentin bugün yalnızca sınırlı bir alanı görülebilmektedir; açığa çıkan kalıntılar, ana kamu binalarının yoğunlaşmış olabileceği nehrin batısında bulunur. Kısmen güneye doğru korunmuş, taş döşeli ve sütunlu bir cadde nehrin batı yakası boyunca uzanıyordu; bu, kentin agorasını daha batıda çevrelemiş olabilir. Ayakta kalan yapılardan bazıları, bir “praetorium” veya belki de piskoposluk kompleksinin bir parçası da dahil olmak üzere güneybatı tepesindeki modern köye entegre edilmiştir. Köydeki modern yapıların birçoğunda antik kentten devşirilmiş malzemelerin kullanıldığı belirtilmelidir.

Dara'nın en göze çarpan kalıntıları arasında, genellikle sarnıç olarak yorumlanan bir yapı vardır (bkz. tarihi fotoğraflar).2 Bahsi geçen “büyük sarnıç” kuzey tepenin kısmen alt yamaçlarına oyulmuştur. Her biri 50 m uzunluğunda ve 4 m genişliğinde on paralel, beşik tonozlu odadan oluşur. Oda duvarlarının alt kısımları kayaya yontulmuşken, üst kısımlar ve tonozlar (çoğunlukla yıkılmıştır) kabaca kare şeklinde taş ve tuğla sıraları ile inşa edilmiştir. Büyük sarnıcın güneybatısında, kentin batı duvarına yakın bir yerde, bir diğer önemli kalıntı ise yine başka bir sarnıç olduğu düşünülen yapıdır; korunmuş çatısı çapraz taş tonozlarla desteklenmiştir (bkz. tarihi fotoğraflar).

Üçüncü büyük yapı, güneybatı tepede yer almaktadır. Dikdörtgen yapı esas olarak yeraltındadır, ancak üst kısmı zemin seviyesinden 3-4 m yüksekte inşa edilmiştir (bkz. plan). Avlu, açıkta kalan cephesi boyunca bir giriş koridoruna açılmaktadır; bu da kemerlerle desteklenen bir iç merdivene bağlanır. Merdiven, yaklaşık 23 m x 15 m boyutlarındaki yeraltı salonuna iner (bkz. genel görünüş). Kireçtaşı kesme taşlardan yapılmış dört payanda, salonu uzunlamasına ikiye böler; her bir yarısı boyuna uzanan birer beşik tonozla örtülüdür. Duvarlar, iç mekanı sınırlayan bir tür kör pasaj oluşturan, geçmeli payandalarla sıralanmıştır. Yapının işlevi uzun zamandır tartışılsa da —takma adı “hapishane”dir—günümüzde bir başka sarnıç yapısı olduğu kabul edilir, ve bir zamanlar üzerinde duran kiliseyle de bağlantılı olduğu düşünülür (bkz. metnin devamı).3

Yerleşim yerinde birkaç kilise bulunur, en önemlileri —Büyük Kilise (katedral) ve Aziz Bartholomew Kilisesi— eski edebi kaynaklarda tanımlanmıştır.4 İlki, bahsi geçen sarnıç (“hapishane”) ile ilişkilendirilmiştir. Sarnıcın güney cephesi boyunca revak üzerindeki konsollu pervaz, katedralin kayıp duvarlarına geçişi temsil ediyor olabilir. Zemin kotunda yapının doğusunda apsis, batısında ise atrium temelleri görünür; kuzeydoğuda haç şeklinde bir vaftiz kurnasına sahip bir yeraltı vaftizhanesi yer alır. Aziz Bartholomew Kilisesi ise büyük sarnıcın doğusunda yer alan, günümüzde bulunmamış ya da henüz adı saptanmamış bir yapı ile ilişkilendirilmiştir.5

Dara'nın nekropolü, batı çevre duvarından yaklaşık yarım kilometrelik bir mesafe boyunca uzanır (bkz. genel görünüş). Şehrin surlarının yapımında kullanılan kireçtaşı ocağına inşa edilmiştir. Şimdiye kadar 200'den fazla mezar bulunmuştur. Bir dizi mezar—çoğunlukla lahit ve chamosorion tipinde olanlar— zemin seviyesine yerleştirilmiştir. Bunlardan en çarpıcı olanı, kavisli bir tavanı destekleyen dört payandalı, kayaya oyulmuş bağımsız bir 'kanopi'dir; çevresinde 13 mezar bulunur.

Bununla birlikte, mezarların çoğu, taş ocağının dikey yüzlerine oyulmuş arcosolia odalarıdır— bazıları çok yüksek olduklarından dolayı yalnızca merdivenlerle erişilebilir. Cephelerin çoğu, giriş yollarının çevresinde köşe sütunları veya yuvarlak kemerler gibi mimari detaylar içerir; oyulmuş ve boyanmış dekoratif motifler arasında palmetler, deniz kabukları ve bazılarında iki tarafında hayvanlar bulunan Yunan haçları vardır. Bazı mezarlarda artık okunaksız olan Yunanca veya Süryanice yazıtlar vardır (Yunanca yazıtlar 6.-7. yüzyıllara, Süryanice yazıtlar 8.-9. yüzyıllara aittir). Mezar içleri ortalama 2 m2 civarındadır. Birçoğu sade, tek odadan ibarettir; diğerleri, antre gibi ek boşluklar ve nişler gibi yardımcı özelliklerle düzenlenmiştir.

En büyük ve en detaylandırılmış mezar, nekropolün batı bölgesinde, taş ocağı içindeki bir ara yolun sonunda bulunur (bkz. plan). Kemerli giriş kapısı ve üstündeki pencere, 5,25 m genişliğinde dikdörtgen bir çerçeve içinde, kör bir kemerle taçlandırılmıştır. Bu çerçevenin oluşturduğu kabartmalı pano, bir selvi ağacının yanında tunik giymiş bir figürü (Kuru Kemikler Vadisindeki Ezekiel olma ihtimali vardır) resmeden alışılmışın dışında bir sahneye sahiptir.6 Ana iç oda 13 m2’dir, iki katlı bir pasajla çevrilidir ve aralarında bir galeri bulunmaktadır. Tavanın bir köşesine açılan bir şaft, yukarıda bahsedilen pencere ile birlikte odaya ışık sağlar. Son zamanlarda yapılan kazılarda ana odanın altında ikinci bir kat ortaya çıkarılmıştır ve bu alanın araştırılması devam etmektedir. Her halükarda, şimdiye kadar mezarda bulunan yüzlerce kişinin kemikleri, mezarın birden fazla gömü için ayrılmış bir alan olduğunu gösterir; bilim insanları, bunun MS 591'de Sasani İmparatorluğu topraklarından dönen bir grup sürgün için ayrıldığını düşünmektedirler (bkz. “Tarihçe”).7

Son on yılda yürütülen arkeolojik kazılar, yerleşimin merkezinin ötesinde bilgi üretmiştir. Nekropolün batısındaki büyük bir mimari kompleksin yanı sıra kentin güneyinde ve güneybatısında birkaç bina bulunmuştur; bu binalardan bazılarında detaylı mozaikler mevcuttur.

• 1. Bkz. Preusser 1911, pl. 55.
• 2. Yapı aynı zamanda tahıl ambarı olarak da yorumlanmıştır; bkz. Bell ve Mundell Mango 1982, 103–104.
• 3. Önerilen çeşitli tanımlamaların bir tartışması için bkz. Iacobini 1990. Sarnıçın işlevi ve katedralle ilişkisi hakkında bkz. Whitby 1986, 762; Keser-Kayaalp 2017, 156–159.
• 4. Procopius, Buildings 2.iii.26; Bell ve Mundell Mango 1982, 102.
• 5. Bkz. Bell ve Mundell Mango 1982, pl. 5. Aziz Bartholomew ile ilişki hakkında bkz. Keser-Kayaalp 2017, 159–160.
• 6. Mundell 1975; ayrıca bkz. Nicholson 1985, 667-671.
• 7. Mundell 1975, 227; Nicholson 1985, 669, sürgünlerin 573 kuşatmasında ölen askerler için mezarı inşa ettiğini öne sürer (bkz. “Tarihçe”).