MEDIA CENTER FOR ART HISTORY, DEPARTMENT OF ART HISTORY AND ARCHAEOLOGY

Birkleyn Kabartmaları

Bilinen diğer adları

Dicle’nin Kaynağı, Birkilin Kabartmaları, Dicle Tüneli

Tarih

MÖ 12.-9. yüzyıl

MAH Belgeleme Tarihleri
Bahar 2015
Alan Türü
Kaya Kabartmaları ve Mezarlar
Şehir
Lice (Türkiye)
Vilayet/Bölge
Diyarbakır İli (Türkiye)
Görseller
Öne çıkanlar

Inscriptions 4 & 5/Relief of Shalmaneser

Landscape & Flora

Genel Bakış

Aşağı Mağara ve Vadi

Yukarı Mağara

Yazıt 1 / Tiglat-pilaser Kabartması

Yazıt 2 / Salmanassar Kabartması

Yazıt 3

Yazıt 4 ve 5 / Salmanassar Kabartması

Fotogrametrik Modeller
Genel Görünüş

Birkleyn kabartmaları ve yazıtları, Lice ilçesinin 24 km kuzeybatısında, Diyarbakır ilindedir, Dicle Tüneli olarak bilinen jeolojik oluşum ile ilintilidir. Dicle'nin doğu kollarından biri olan Dibni Su olarak bilinen nehir, Korha Dağı'nın altında 1018 m'lik bir tünelden geçerek bir vadiye girer (bkz. genel görünüş). Kabartmalardan üçü ve beraberindeki yazıtlar bu tünelde veya 'aşağı mağarada' yer almaktadır (bkz. genel görünüş); yamaçta daha yüksekte bulunan 'yukarı mağara'nın girişine iki yazıt ve bir kabartma oyulmuştur (bkz. genel görünüş). Kabartmalar, Orta ve Yeni Asur dönemlerine tarihlenir ve Tiglat-pilaser I (MÖ 1114-1076) ve Salmanassar III (MÖ 858-824) krallarına atfedilebilir. Salmanassar'e atfedilen yazıtlardan biri, Asurluların bu yapıyı nasıl anladığına dair önemli bilgiler sunar. Yazıtta şöyle yazar: “Ben (Salmanassar) adımı Dicle'nin kaynağına yazdım”; bu da Asurluların bu mağarayı Dicle Nehri'nin kaynağı, Dibni Su'yunu ise Dicle'nin kendisi olarak düşündüklerini gösterir. Günümüzde, Elazığ'ın güneydoğusundaki Hasar Gölü’nün, Dicle'nin asıl kaynağı olduğu bilinir.

İlk kabartma, Orta Asur kralı Tiglat-pilaser I (MÖ 1114-1076) dönemine tarihlenir. Kabartma, alt mağaranın hemen dışında, diz boyu suyun yaklaşık dört metre yukarısında yer almaktadır (bkz. genel görünüş); kral profilden ve ayakta, tepesi düz bir başlık ve püsküllü bir cübbe giymiş olarak gösterilmiştir. Sağ eli, ubana tarasu ('parmağı uzatma') olarak bilinen törensel bir hareketle kaldırılmıştır.1 Sol elinde muhtemelen bir asa tutmaktadır. Kralın önüneki yazıt ('Dicle 1' olarak anılır) Tiglat-pilaser'in soyunun ve bölgedeki fetihlerinin bir özetini sunar.

Aşağı mağarada, daha içerlek konumda, Yeni Asur kralı Salmanassar III'ün (MÖ 858–824) iki yazıtı bulunmaktadır. İlk rastlanan yazıt ('Dicle 2') kralın 15. saltanat yılına (MÖ 844) aittir. Profilden resmedilen, başlık ve uzun bir elbise giyen ve selefi ile aynı hareketi yapan kralın kabartması da yazıta eşlik eder. Rölyef çok yıprandığından dolayı günümüzde çıplak gözle neredeyse görünmez. Diğer yazıt ('Dicle 3'), aynı kralın 7. saltanat yılına (MÖ 852) aittir.

III. Salmanassar'a atfedilebilen bir diğer yazıt, mağaranın üst girişinin kuzey yüzüne, kaya çıkıntısının yaklaşık 50 m yukarısına oyulmuştur (bkz. genel görünüş). Bu, Birkleyn'deki mağaraların en büyüğüdür: yaklaşık 25 m yüksekliğinde ve 30 m genişliğinde ve yaklaşık 250 m uzunluğundadır. Buradaki yazıtlar ('Dicle 4-5') aşağı mağaradaki yazıtların kopyasıdır ve aynı hükümdarlık yıllarında yapılmıştır. Bu yazıt setine, Salmanassar'ın daha iyi korunmuş olan bir başka kabartması eşlik etmektedir.

  • 1. Harmanşah 2007, 187–188.

'Tanım ve İkonografi' genel kaynakları: Börker-Klähn 1982, no. 130, 149-150; Russell 1985; Harmanşah 2007; Schachner 2009, 172–223.

Birkleyn yazıtları Dicle 1-5 olarak anılır. C. F. Lehmann-Haupt'ın 1899 tarihli ilk çalışmasından bu yana çeşitli çeviriler yapılmıştır.1 Özellikle, 1980'lerde, bölgeyi inceleyen bir İngiliz ekibi, Dicle 5'in yeni birkaç satırını keşfetmiştir (Dicle 3'ün bir kopyasıdır).2

  1. Dicle 1, aşağı mağaranın girişine yakın bir yere oyulmuştur. Tiglat-pilaser I'e atfedilebilir ve yazıta kralın bir kabartması eşlik eder. Alt mağaradaki bir diğer yazıt ise 
  2. Dicle 2'dir. Salmanassar'ın saltanatının 15. yılına tarihlenir ve yanında kralın bir kabartması bulunur.
  3. Dicle 3, aşağı mağaradaki yazıtların en içerleğidir. Salmanassar'ın 7. saltanat yılına tarihlenir. Yukarı mağarada 
  4. Dicle 4 yazıtı bulunur; yanında kral kabartması yer almaktadır. Dicle 2'nin bir kopyasıdır (Salmanassar'ın 15. saltanat yılına aittir).
  5. Dicle 5 de yukarı mağarada, Dicle 4'ün altında yer alır ve Dicle 3'ün (Salmanassar'ın 7. hükümdarlık yılına tarihlenen yazıt) kopyasıdır.
  • 1. Lehmann-Haupt 1907. En güncel çalışma için bkz. Schachner v.d. 2009, 172–19 (K. Radner).
  • 2. Russell 1985.

'Yazıtlar' genel kaynakları: Russell 1985; Schachner 2009, 172–223.

Asur kralları, askeri seferleri sırasında, fethedilen topraklara anıtlar dikerek  imgelerini geride bırakmıştır. Krallar Tiglat-pilaser I ve Salmanassar III, askeri seferleri sırasında Doğu Anadolu'da Dicle Nehri'nin kaynağının bulunduğu bölgeyi ziyaret etmişler ve zanaatkarlarına nehrin çıktığına inandıkları mağaranın duvarlarına krali imgelerini ve yazıtlarını oydurmuşlardır. Ayrıca kurban törenleri ile kutsal şölenler düzenlemişlerdir. Bu son derece sembolik faaliyetlerin ayrıntıları, III. Salmanassar'ın yıllık metinlerinde kaydedilmiş ve ayrıca Balawat'taki anıtsal binanın kapısına yerleştirilmiş bronz bantlarda da görsel olarak temsil edilmiştir.

Asur kaya kabartmaları, özellikle de Birkleyn örneği üzerinden, ve imparatorluğun coğrafyası arasındaki ilişki için bkz. Harmanşah 2007, 190–198.

On the relationship between the Assyrian rock reliefs, particularly at Birkleyn, and the landscape of the empire, see Harmanşah 2007, 190–198.

Birkleyn kaya kabartmaları ve yazıtlarıyla ilgili en erken yayınlar 19. yüzyılın ortalarına aittir. J. G. Taylor, 1862'de bölgeyi jeolojik ve arkeolojik açıdan incelerken, mağaraları ziyaret ederek kabartmaları ve yazıtları yayınlamıştır.1 1871'de Henry Rawlinson, Tiglat-pilaser'in kabartması ve yazıtının tanımı ile kralın imgesinin bir çizimini yayınlamıştır.2

  • 1. Taylor 1865, 41-43.
  • 2. Rawlinson 1871, 78-79.

Börker-Klähn, Jutta. 1982. Altvorderasiatische Bildstelen und vergleichbare Felsreliefs. Mainz am Rhein: P. von Zabern.

Harmanşah, Ömür. 2007. “‘Source of the Tigris’: Event, Place and Performance in the Assyrian Landscape of the Early Iron Age.” Archaeological Dialogues 14 (2): 179–204.

Lehmann-Haupt, C. F. 1907. Materialien zur älteren Geschichte Armeniens und Mesopotamiens. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung.

Rawlinson, George. 1871. The Five Great Monarchies of the Ancient Eastern World. Vol. 2. 2nd ed. London: J. Murray.

Russell, Harry. 1985. “Assyrian Monuments at the Tigris Tunnel.” Araştırma Sonuçlari Toplantısı 3: 361–63.

Schachner, Andreas, et al. 2009. Assyriens Könige an einer der Quellen des Tigris: Archäologische Forschungen im Höhlensystem von Birkleyn und am sogenannten Tigris-Tunnel. Tübingen: E. Wasmuth.

Taylor, J. G. 1865. “Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood.” Journal of the Royal Geographical Society of London 35: 21–58.

İçerik
Helen Malko (2016)
İçerik Güncellemesi
Matthew Peebles (2019)