دێری ڕەبان هۆرمیزد

دێری ڕەبان هۆرمیزد دەروازەیەکی چونەژوورەوەی شێوە کەوانەیی هەیە و لەبەشی سەرەوەی بە خاچێك ڕازێنراوەتەوە، و ناوی دێرەکەی (بە سریانی و عەرەبی و ئینگلیزی) لەسەر هەڵکۆڵراوە. هەتا ساڵانی 1930کان، ئەم دەروازەیە وێنەی بەرجەستەی مارێك لەسەر لای ڕاستی هەبوو، کە سیمبۆلی توانای شیفای قەشەکەی بوو. لەپاڵ ئەم دەروازەی چونەژوورەوەیەدا، ئەم دێرە لە بنەڕەتدا دوو دەروازەی تریشی لە ڕۆژهەڵاتەوە هەبووە، کە دەچونەوە سەر دەشتەکانی خوارەوە. بە هۆی بومەلەرزە و هۆکارە سروشتیەکانیترەوە، بەشەکانی ڕۆژهەڵاتی دێرەکە بە خراپی زیانیان بەرکەوتووە، بۆیە دەروازەکانی بەشی ڕۆژهەڵات فەرامۆشکراون و لە کۆتایدا لادراون.   

لە دەروازەی سەرەکیەکەوە، دەچیتە ناو داڵانێکی کراوەی بچوکەوە کە کڵێسایەك و ژوورێکی میوانی لێیە، لەم شوێنەدا بەخێرهاتنی میوانەکان کراوە و چێژیان لە دیمەنی ناوازەی دەشتەکانی بەردەمی شوێنەکە بینیوە (پانۆراماکە ببینە). وێنە فۆتۆگرافیە کۆنەکانی شوێنەکە وا نیشاندەدەن کە ژووری میوانەکە بە وێنەی مارێکی گەورە و وێنەیەك کە لە هەڵۆ دەچێت ڕازێنراوەتەوە، لەسەر پڵنگێکی زەرد و مارێکی ڕەش. لە ناوڕاستی ئاژەڵەکاندا، تەختەبەردێکی مەڕمەڕ هەبووە کە دەقێکی هەڵکۆڵراوی لەسەر بووە بە زمانی سریانی. مێژووی ئەم تەختە مەڕمەڕە وا دیارە کە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1931، بەڵام مێژووی قردێلە زەردەکە دەگەڕێتەوە بۆ 1936 یان 1939 کە وا دیارە دواتر ئەم قردێلە زەردە دانراوە. وە هەروەها ژوورەکە بە کۆمەڵێك دەق، کە بە بۆیاخی ڕەش کراون لەسەر باکگراوندێکی سپی، بە زمانی سریانی ڕازێنراوەتەوە. ئەم دێرە کۆمەڵێك ستراکچەری تێدایە کە مێژووەکەیان بۆ کاتی جیاواز دەگەڕێتەوە، وەکو تاوەرێکی زەنگی و گۆڕستانێك. کڵێساکانی ئەم خەڵوەتگایە، بە درێژایی مێژووەکەیان، چەند جارێك نۆژەنکراونەتەوە و دووبارە بنیاتنراونەتەوە لە دوای چەندین پەلاماری وێرانکەر بۆ سەر ئەم شوێنە. و هەروەها هەر لەم شوێنەدا کڵێسایەکی نوێ و کۆمەڵێك کڵێسای بچوك و کۆمەڵێك ژووری خەڵوەتگرتن هەیە. ئەو بۆشای و ستراکچەرانەی کە زۆر دیارن لە خوارەوە تاریفکراون.

ژووری نوێژی ڕۆحی پیرۆز:

بۆ چونە کڵێسای ڕۆحی پیرۆز، دەبێت لە ڕێگەی دەروازەیەکی بچوکەوە لە دەروازەی دالانەکەوە بچیتە ناوەوە. ئەم کڵێسایە گەورەترین ستراکچەری ئەم شوێنە و نوێترین ستراکچەرە لەم شوێنەدا. کڵێسا کۆنەکە، کە لەم شوێنەدا بووە، داڕماوە. بۆیە بە تەواوی ڕووخێنراوە و جارێکی تر لەسەرەتای سەدەی بیستەمدا دروستکراوەتەوە. هەتا ساڵی 1934، وا دەردەکەوێت کە کڵێساکە میحرابە بەردینە ڕەسەنەکەی پاراستووە. ئەم میحرابە ڕازێنرابۆیەوە بە وێنەی مارێکی سەوز (کە سەری لە شێوە تیمساحێك بووە) و پڵنگێکی سەوز و سور و کۆمەڵێك نیگارسازی تری زەرد و ڕەش. و هەروەها کۆمەلێك دەقی سریانیشی تێدابووە.Awad 1934.

بەشی ناوەوەی کڵێسا نوێیەکە، شوێنی سەرەکی دانیشتنەکەی پانە و میچەکەی بەرزە (پانۆراماکە ببینە). دیوارەکانی مەڕمەڕن و میحرابەکەی بە گەچی سپی ڕازێنراونەتەوە و دەقە سریانیەکان بە ڕەنگی ڕەش نوسراون. وێنەیەك کە ڕەبان هۆرمیزد نیشاندەدات، لە ناوەڕاستی میحرابەکەدا دانراوە. و هەروەها، وێنەی نوێ و پەیکەری عیسا و مەریەم و دەقی بە زمانی سریانی لە هەموو شوێنی نوێژخوێندنەکەدا دەبینرێن.

دوو تەختە بەردی ڕەشی مەڕمەڕ کە دەقی لەسەرە بە زمانی سریانی دەکەونە بەرامبەر شوێنی چونەژوورەوەی کڵێساکە. ئەم دوو پارچە بەردە گرنگیەکی تایبەتیان هەیە. تەختەبەردەکەی سەرەوەیان تۆماری مێژووی ئەم کڵێسایە دەگەڕێنێتەوە بۆ ساڵی 1666ی زاینی، کاتێك بوومەلەرزە بینا کۆنەکەی خاپورکردووە. ئەم ستراکچەرە جارێکی تر لە ساڵی 1846دا بنیاتنراوەتەوە و لە ساڵی 1849دا نۆژەنکردنەوەی زیاتری بۆ کراوە. لە ساڵانی 1930کاندا، ئەم شوێنە و کڵێساکە بۆری ئاوەڕۆیان بۆ دانراوە. وا دیارە جارێکی تریش ئەم بینایە لە ساڵی 1978دا نۆژەنکرابێتەوە. تەختە بەردەکەی خوارەوەیان دەقەکی یادەوەری خەڵوەتکار گابرێیل دانبۆ-یە (1832ی زاینی). کە کارەکانی و ڕووداوەکانی ژیانی لە دێری ڕەبان هۆرمیزد تۆمارکردووە.

کڵێسای مار هۆرمیزد:

کڵێسای مار هۆرمیزد کۆنترین کڵێسای ناو ئەم شوێنەیە. وەك دەگوترێت، مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو کاتەی ڕەبان هۆرمیزد (سەدەی حەوتەمی زاینی) لە ژیاندا بووە. ئەم کڵێسایە دەکەوێتە پشت کڵێسای نوێی ڕۆحی پیرۆز (ئەو کڵێسایەی کە پێشتر باسکرا). کڵێساکە ستراکچەرێکی درێژ و باریکە و لە ڕۆژهەڵاتەوە درێژدەبێتەوە بۆ ڕۆژئاوا، و میچێکی شیوە بەرمیلی تاق ئاسای بەرزی هەیە (پانۆراماکە ببینە). هەموو کڵێساکە بە قسڵەبەردی داتاشراو دروستکراوە. دەروازەیەك، کە دەچێتەوە سەر کڵێسای ڕۆحی پیرۆز، دەکەوێتە سوچی باشوری ڕۆژهەڵاتیەوە. شوێنی دووەم دەرگای کڵێساکەش دەکەوێتە ناوەڕاستی دیواری باشوری کڵێساکەوە و دەچێتەوە سەر ژوورێکی تری بچوك. دیواری بەشی ڕۆژهەڵات، بە کەوانەیەك، کە بەشی سەرەوەی تیژە، ڕازێنراوەتەوە، ئەمەش ئاماژە بە بۆشاییەك دەکات بۆ شوێنی میحرابێك. دوو کەوانەی بەردینی، کە بەشی سەرەوەیان لەبری کەوانەیی تەواو کەمێك تیژە، بەهۆی شێوە ستونیەکەیانەوە، بۆشاییە ئاسۆییەکە دابەشدەکەن بەسەر سێ شوێندا. یەکەم کەوانەیان لەسەر دوو ستونی بەردینەوە بەرزبۆتەوە، بەڵام دووەم کەوانەیان بە دیوارێك ڕاگیراوە کە لەبەرامبەر دیوارەکانی بەشی باشور و باکوری کڵێساکە دروستکراوە. گوڵی بچوك لە ناو شێوە کەوانەکاندا وەکو نەخش هەڵکۆڵراون. بۆشای بەشی سەرەوەی یەکەم کەوانە، لە سەردەمێکدا کراوە بە گومەزێکی بچوك کە لە خوارەوەی میچە بەرزە شیوەبەرمیلی کڵیساکەوە بەرز دەبێتەوە.  

بە کۆی گشتی، چواردە کون لە دیوارەکانی کڵێساکەدا هەڵکۆڵراون. هەندێك لەم کونانە لە شێوەی تاقی بچوکی بازنەییدان و لە بەشی سەرەوە بە وێنەی گوڵ و گوڵزار و لە بەشی خوارەوە بە خاچێك ڕازێنراونەتەوە و هەریەکێکیان جیاوازە لەوانی دیکەیان. لە یەکێکیاندا، بەشی ناوەوەی خاچەکە بە زەخرەفەی ڕەنگاوڕەنگ (faience) ڕازێنراوەتەوە. ئەم کونانە هەتا ئێستاش، وەکو شوێنێك بۆ پیرۆزکردنی هەر کەلوپەلێك کە تێیدا دادەنرێت، بەکاردەهێنرێت.

هەتا سالانی 1930کان، ئەم کڵێسایە پەنجەرەی نەبوو، بەڵام لە ئێستادا دوو کراوە لە میچەکەیدا بەشی ناوەوەی ڕووناك دەکەنەوە. هەر لەو شتانەی کە لەم دواییانەدا زیادکراون، دوو کێلی گۆڕە کە بەرامبەر دیواری باکور، لە نێوان دوو کەوانەکەدا، دانراون. هەڵکۆڵینە عەرەبیەکەی سەر یەکێك لە کێلەکان کاڵبۆتەوە، بەڵام ئەوەی دووەمیان ناوی مەنسور شامون کاوازی لەسەرە. ئەم کەسە لە ساڵی 1879 لە گوندی تەل کەیف، کە گوندێکی نزیکی ئەم شوێنەیە، لە دایکبووە و لە ساڵی 1961 کۆچی دوایی کردووە و هەر لەم شوێنەدا نێژراوە.

ژووری خەڵوەتی ڕەبان هۆرمیزد:

لەڕێگای ڕاڕەوێکی باریکەوە، کە نزیکەی 100 مەترێك دەچێتە ناو شاخەکەوە، دەتوانیت بچیتە ناو ئەو ئەشکەوتەوەی کە ڕەبان هۆرمیزد-ی تێدا ژیاوە و ئەو ژووری نوێژە ببینیت کە پەرستشی تێدا ئەنجامداوە. ئەم ژوورە، پانی و درێژیەکەی 2م2 و نزیکەی 3 م بەرزە و هیچ کەلوپەلێکی تێدا نیە. لەڕێڕەوی چون بۆ ئەم ژوورەدا، گۆڕی چەند پەیتریاکێك هەیە (سەیری خوارەوە بکە).

ژووری خەڵوەتکارەکان:

کاتێك نزیك دەبیتەوە لە دێری ڕەبان هۆرمیزد، لە بەشی ڕۆژئاوای شاخەکەدا کۆمەلێك ئەشکەوت لەسەر ڕووکاری بەردەکانی شاخەکە دەبینیت. ئەمانە کۆنترین شوێنی ژیانی ئەو خەڵوەتکارانە بووە کە لە ڕابردوودا لێرەدا ژیاون. نزیکەی 400 ژوورن کە بەسەر 6 ئاستدا دابەشدەبن و هەندێك لە ژوورەکان بەیەك گەیەندراون لە ڕێگەی ڕێڕەوی بچوکەوە، بەلام هەندێکیان بە هیچ ژوورێکی تر نەگەیەندراون و بە تەنهان. لە ناو هەندێك لە ژوورەکاندا، لە سەر ڕووی بەردەکاندا، کون هەڵکۆڵراون لە شێوەی کورسی دانیشتن، کە بە ئەگەرێکی زۆرەوە لە ڕابردوودا وەکو تەختە خەو بەکارهێنراون. ژوورەکانی کۆتا بەشەکانی سەرەوە، باخچەی بچوکیان تێدایە کە لەلایەن خەڵوەتکارەکانەوە چاودێریکراون. گرنگترین ژووریان، ئەو ژوورەیە کە پێی دەگوترێت "ژووری نانخواردن". ئەم ژوورە 40 پێ درێژو، 20 پێ پانە، و 15 پێ بەرزە. ئەم ژوورە هێندە گەورەبووە کە جێگای 100 خەڵوەتکاری تیدابۆتەوە لە یەك کاتدا.Awad 1934.

نزیکەی 40-45 ژووری خەڵوەتگرتن هەتا ساڵی 1930کان بەکارهێنراون، بەڵام پاشان بەجێهێڵدراون. هەندێك لە ژوورەکان هێشتا دەتوانیت پێی بگەیت، بەڵام هەندێکی تریان پێگەیشتن پێیان زەحمەتە چونکە تەواو جیاکراونەتەوە. هەرچەندە ژوورەکان لە ئێستادا هیچ کەلوپەلێکیان تێدانیە، هەندێکیان دەقیان تێدایە بە زمانی سریانی کە ئاماژە بە ناوی ئەو خەڵوەتکارە و ئەو ساڵە دەکات کە لەو ژوورەدا ژیاوە (سەیری "دەقەکان" بکە).

گۆڕستانی پەتریاکەکان:

ئەم گۆڕستانە دەکەوێتە سەر ئەو ڕاڕەوەی کە دەچێت بۆ ژووری ڕابەن هۆرمزید. لە نۆ گۆڕی پەیتریاکی پێکدێت کە مێژووەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی پانزەهەمی زاینی. هەر یەکێک لە گۆڕەکان بە پارچە بەردێکی مەڕمەڕ داپۆشراوە و بەزمانی سریانی نوسینێکی درێژی لەسەر هەڵکۆڵراوە (سەیری بەشی هەڵکۆڵینەکان بکە). ئەم پارچەبەردانە شاکاری ڕاستەقینەن، هەڵکۆڵینکاریەکان بەرجەستەن و پیتە سریانیەکان کە جواننوسییان بۆ کراوە زۆر جوان و سەرنجڕاکێشن. هەروەها لە ڕووی وێژەییشەوە، ئەم هەڵکۆڵینکاریە بایەخێکی گرنگی هەیە. لەم نوسینانەدا، پەیتریاکەکان بە جێناوی کەسی یەکەم قسەدەکەن، کە ئەمەش شتێکی نائاساییە. هەرچەندە لە کۆنتێکستێکی پرسەئامێزدان، بەڵام زۆربەیان باس لە باوەڕیان دەکەن، کە ئەمەش ڕەنگدانەوەی ئاینزانی و مەسیحیەتی کڵێسای ڕۆژهەڵاتی ئاشوری نیشاندەدات.