Darband-i-Gawr, Darbandi Gawr; Derbend-i Gawr
MÖ yak. 2090
Görseller
Alan Bilgisi
Bu muazzam kaya kabartması, Irak Kürdistanı'ndaki Zagros Dağları'nın batı sıralarından biri olan Kara Dağ'daki Darband-i Gawr'da (“Pagan Geçidi”) yer almaktadır. Sarp bir tepeden aşağı akan bir derenin oluşturduğu vadide, eğimli tortul katmanlara sahip kireçtaşından bir yamacın içine oyulmuştu (bkz. genel görünüş). Bu geçit, dağın içinden bir tür geçiş sağlar, ancak kayalık ve sarp olmasından ve herhangi büyük bir yerleşim yerinden uzakta konumlanmasından ötürü, neredeyse ürkütücü bir peyzaja sahiptir. Daha önceki yayınlarda Akad hükümdarı Naramsin'e tarihlendirilmiştir; yeni çalışmalarla bu galip hükümdarı betimleyen kabartma stil açısından Üçüncü Ur Hanedanlığı'na (MÖ 3. binyılın sonları) tarihlendirilmektedir.
Tanım ve İkonografi
“Tanım ve İkonografi” genel kaynakları: Debevoise 1942, 82–83; Strommenger 1963; Braun-Holzinger 2007, 149 (katalog AB 14); Marf Zamua 2007; Bahrani 2017, 170-172; Eppihimer 2019, 61–67.
Tarihçe
Üzerinde yazıt olmamasından dolayı kabartmanın tarihi ve tasvir edilen kralın hanedanı hakkında farklı fikirler vardır. Naram-Sin steline genel benzerliği göz önüne alındığında, bir zamanlar Akad dönemine ait olarak kabul edilmişti; bununla birlikte, bazı ikonografik özellikleri sebebiyle tarihlendirme aynı binyılın sonuna doğru çekilmiş, ve Üçüncü Ur Hanedanlığı’na tarihlendirilmiştir.1 Bu ikonografik özellikler arasında hükümdarın giydiği başlık ve takılar ile yüz çevresinde lüleli, aşağıya dalgalı olarak uzanan sakal stili bulunur. Değişik sebeplerden ötürü, birçok bilim insanı kabartmanın hükümdar Şulgi'ye (M.Ö. 2094-2047) atfedilmesini önermiştir.2 Kanıtların mevcut durumu ve yerel bir hükümdar tarafından da yontulmuş olma olasılığı göz önüne alındığında, bu atıfın geçerliliği sorgulanmalıdır. Dicle'nin doğusundaki dağlık bölgelerin krallarının Mezopotamya krali ikonografi geleneklerine dayanarak kaya kabartmaları yaptırttıkları bilinmektedir (örneğin Sarpol-i Zohab, İran’daki ünlü kabartmalar grubu) ve bu, Darband-i Gawr’ın yerel bir hükümdarın temsili olduğunu destekler nitelikte olabilir.
Darband-i Gawr kabartmasının da Naram-Sin steli gibi belirli bir savaşa atıfta bulunarak bir anıt olarak oyulmuş olması mümkündür; III. Ur kralları (özellikle Şulgi) bu bölgeye seferler düzenlemiştir.3 Aynı şekilde, yerel bir hükümdar komşu bir düşmana karşı zafer iddiasında bulunmuş olabilir. Bununla birlikte, diğer faktörlerin yanı sıra kabartmanın bir kitabesinin olmaması, daha genel bir yoruma işaret edebilir. İkonografisi, devasa ölçeği ve manzaranın doğal özellikleriyle bütünleşmesi, krali gücün bu engebeli ve kayalık araziye uzanışının bir yansımasını oluşturmaktadır. Kabartma, ıssız konumu göz önüne alındığında, basit bir şekilde propaganda amaçlı olarak görülmemelidir. Kralın varlığını bu muhteşem manzaraya zamanı aşacak şekilde oyarak, imge, felsefi bir yücelik kavramı üzerinden de yorumlanabilir.4
- 1. 1960'lara kadar, çoğu bilim insanı, Sidney Smith'in orijinal önerisini takiben (örneğin, Strommenger 1963, 87-88) kabartmayı Akad dönemine tarihlendirme eğilimindeydi. Boese (1973), Anton Moortgat'ın daha kısa önerisini takiben, III. Ur dönemini savunan ilk kişiydi. Çeşitli atıfların genel tartışması için, bkz. Börker-Klähn 1982, 137–138.
- 2. Moortgat 1967, 74 ve notlar 255, 347; Boese 1973, 42-48; daha güncel olarak, Eppihimer 2019, 65.
- 3. Boese 1973, 45–46; bkz. Eppihimer 2019, 65.
- 4. Bahrani 2018, özellikle 177-181.
Eski Yayınlar
1902'de arkeolog Vincent Scheil, Darband-i Gawr kabartmasına ait kısa, ve başka bir kaynağa dayanan ikincil bir tanım yayınladı.1 Scheil'in kaynağı 1895'te kabartmayı kaydettiğinde vadi “Pagan Geçidi” olarak anıldığına göre, kabartma uzun zamandır yerel halk tarafından biliniyor olmalıydı. 1920'lerin başında—o tarihte Irak'ın İngiliz yönetiminde bir subay olan—Cecil J. Edmonds, Darband-i Gawr'ı ziyaret etmiştir ve 1925'te kabartmanın tasvirini ve fotoğraflarını yayınlamıştır.2 20. yüzyıl boyunca kabartmayı inceleyen bilim adamları arasında Tariq Madhloom ve Walid Yasin de bulunur; 1970'de Sumer dergisinin Arapça bölümünde analiz ve fotoğraflar yayınlamışlardır.3
- 1. Scheil 1902, 14; ayrıca bkz. Debevoise 1942, n. 18. Scheil’in kaynağı, Osmanlı hükümetinin hizmetinde çalışan Fransız bir mühendis olan Emile Jacquerez’dir; Jacquerez, 1895'te Musul Vilayeti'ni gezdikten sonra, söz konusu anıt olabilecek bir kabartma hakkında izlenimini paylaşmıştır.
- 2. Edmonds 1925.
- 3. Madhloom ve Yasin 1970, 347ff. ve lev. 1-4. 1982'ye kadar olan bir kaynakça için bkz. Börker-Klähn 1982, 137-138.
Seçilmiş Kaynakça
Bahrani, Zainab. 2017. Art of Mesopotamia. New York: Thames & Hudson.
Bahrani, Zainab. 2018. “The Phenomenal Sublime: Time, Matter, Image in Mesopotamian Antiquity.” In Time in the History of Art: Temporality, Chronology, and Anachrony, edited by Dan Karlholm and Keith Moxey, 171–183. New York: Routledge.
Boese, Johannes. 1973. “Zur stilistischen und historischen Einordnung des Felsreliefs von Darband-i Gaur.” Studia Iranica 2: 3–48.
Börker-Klähn, Jutta. 1982. Altvorderasiatische Bildstelen und vergleichbare Felsreliefs. Baghdader Forschungen 4. Mainz am Rhein: P. von Zabern.
Braun-Holzinger, Eva A. 2007. Das Herrscherbild in Mesopotamien und Elam: Spätes 4. bis frühes 2. Jt. v. Chr. Münster: Ugarit-Verlag.
Debevoise, Neilson C. 1942. “The Rock Reliefs of Ancient Iran.” Journal of Near Eastern Studies 1 (1): 76–105.
Edmonds, Cecil J. 1925. “Two Ancient Monuments in Southern Kurdistan.” Geographical Journal 65 (1): 63–64.
Eppihimer, Melissa. 2019. Exemplars of Kingship: Art, Tradition, and the Legacy of the Akkadians. Oxford: Oxford University Press.
Madhloom, Tariq, and Walid Yasin. 1970. “Archaeological Excavations at Sulaimaniya Area.” Sumer 26: 347–359 (in Arabic).
Marf Zamua, Dlshad A. 2007. “The Rock Relief of Darband Gawr and the Analysis of the Artistic Evidences for Specifying Its Period.” Subartu 15 (in Kurdish).
Moortgat, Anton. 1967. Die Kunst des alten Mesopotamien: Die klassische Kunst Vorderasiens. Cologne: M. DuMont Schauberg.
Postgate, J. Nicholas, and Michael D. Roaf. 1997. “The Shaikhan Relief.” Al Rāfidān 18: 143–156.
Scheil, Vincent. 1902. Une saison de fouilles à Sippar. Mémoires publiés par les membres d’Institut français d’archéologie oriental du Caire 1. Cairo: Imprimerie de l’Institut français d’archéologie orientale.
Strommenger, Eva. 1963. “Das Felsrelief von Darband-i Gaur.” Baghdader Mitteilungen 2: 60–88.