Alan Bilgisi
Darband-i Belula kabartması Belula köyünün doğusunda, Süleymaniye'nin yaklaşık 80 km güneydoğusunda, İran sınırının yakınında yer almaktadır. Köy, Zagros'un en batıdaki sırası olan Kara Dağ'ın hemen altındadır; Diyala'nın bir kolu olan Abbasan/Hawwasan Nehri boyunca, bu nehrin Bamo Dağı'ndan doğuya inen başka bir dere ile birleştiği noktada konumlanmıştır. Bu derenin yarattığı vadi dağda bir geçit sağlar, ve kabartma—eşlik eden çivi yazılı metin ile birlikte—uçurumun kenarında çıkıntılı bir kaya oluşumunun üzerine oyulmuştur (bkz. genel görünüş). MÖ 2. binyılın başlarına (Eski Babil dönemi’ne) tarihlenen bu kabartma, daha küçük boyutta resmedilmiş iki kurbanın üzerinde zaferle ayakta duran silahlı bir erkek figürünü betimlemektedir.
Görseller
Belula Geçidi’nin Güney Yüzü (Kabartmanın Bulunduğu Alan)
Belula Geçidi’nin Güney Yüzü (Genel)
Belula Geçidi’nin Kuzey Yüzü
Belula Geçidi’nden Öğeler
Belula Geçidi’nin Doğusuna Bakış
Belula Geçidi’nin Batısına Bakış
Belula Geçidi’nin Kuzeyine Bakış
Tarihi Fotoğraflar
Ek Görseller
Tanım ve İkonografi
Kabartma, yer seviyesinden yaklaşık 250 metre yükseklikte, uçurumun bir yüzüne oyulmuştur (bkz. fotogrametrik model). Görsele ait alan, yaklaşık 83 cm genişliğinde ve 90 cm yüksekliğinde olup, kabaca dikdörtgen şeklindedir. Kabartmanın ana konusu, sağa doğru bakan (geçidin girişine doğru) uzun adımlarla yürüyen bir erkek figürüdür. Yerel bir hükümdar olduğu düşünülen sakalsız figür, kemer ile püsküllü bir tunik giymiştir. Başında bir şapka ve bone ile boynunda yuvarlak bir pandantif olan bir kolye takmaktadır. Hükümdarın birkaç silahı vardır: sağ elinde bir hançer veya taş balta ve sol elinde bir yay taşırken kemerinden düz şaftlı metal bir balta sarkmaktadır. Ok kılıfı sırtında dik durmaktadır.
Bu figür, daha basitçe resmedilmiş iki küçük erkek figürüne hükmetmektedir. Saçları kısa kesilmiştir veya kep giymektedirler; tıraş olmamış haldedirler. Uylukları boyunca bir çizgi ile belirtildiği üzre muhtemelen etek veya tunik giymektedirler. Bir tanesi, ana figürün ileri attığı ayağının altında kalarak geriye düşmüştür. Kabartma alanındaki bozukluk olan bir çıkıntıya yerleştirilmiş olan bir diğeri, dua jestinde diz çökmüş olarak gösterilmiştir.
Yazıt, diz çökmüş kurbanın arkasında, kabartmanın en sağ ucundadır. Yaklaşık 35 cm yüksekliğinde ve 7 cm genişliğinde dikey dikdörtgen bir panel içine yerleştirilmiştir. Panel dört sütuna bölünmüştür; üstteki üç sıra çivi yazısı karakterlerini içerirken, en alttaki sıra boş bırakılmıştır (bkz. “Yazıtlar”).
Kabartma, ünlü Naram-Sin steli ile karşılaştırılmıştır, ancak aslında kompozisyonel olarak oldukça farklıdır. Darband-i Gawr ve İran'daki Sar-i Pul-i Zohab'daki bir grup da dahil olmak üzere, çevredeki kaya kabartmalarından bir tanesidir.
Yazıtta tarihi bir kişinin adı korunmadığından, kabartma ile ilişkilendirilecek hükümdar/devlet ve tarih kesin olarak belirlenememiştir. Kabartmanın ve yazıtın stili, bilim adamlarının tarih belirleme çabalarında kullandıkları ana kriterlerdir; öneriler Akad döneminden Eski veya Orta Babil dönemine kadar çeşitlilik göstermiştir. Bununla birlikte, ikonografik ve epigrafik kanıtlar, Eski Babil dönemini destekler niteliktedir.1
- 1. Eski veya Orta Babil tarihlendirmesi tartışması için bkz. Calmeyer 1975; Farber 1975; Eski Babil dönemine ait (muhtemel) bir tarihleme için bkz. Postgate ve Roaf 1997, 148, 154.
“Tanım ve İkonografi” genel kaynakları: Berger 1892; Herzfeld 1941, 186-187; Debevoise 1942, 81–82; Calmeyer 1975; Börker-Klähn 1982, 139–140 (no. 33); Postgate ve Roaf 1997.
Yazıtlar
Yazıt iyi korunmadığından tercüme edilmesi zordur ve tamamı için standart bir okuma bulunmamaktadır (bkz. çizim).1 İlk satır, adı okunmaz durumda olan bir hükümdarın soyuna atıfta bulunmaktadır. İkinci satır, bu hükümdarın kabartmayı yaptırmasını anlatır ve ona zarar verecek herkese lanet etmektedir. Üçüncü satırda lanetler devam eder, tanrı Şamaş ve Adad anılır. Çivi yazısı karakterleri, arkaizmler ile daha güncel formlarla Eski Babil dönemine tarihlendirilebilir.2
Tarihçe
Darband-ı Belula kabartmasındaki yazıtta resmedilen hükümdarın ismine dair bilgi bulunsa da bilinen herhangi bir tarihi şahsiyetle özdeşleştirmeye yeterli değildir. Kabartmanın küçük boyutu ve merkezi olmayan tarzından dolayı bir imparatorluk hükümdarı yerine yerel bir hükümdarın betimlendiği düşünülür.1
Kabartmanın amacı da belirsizdir. Kompozisyon askeri bir zaferin anısına yapılanlara benzer, ancak tarihsel kanıtların eksikliği sebebiyle eserin önemi bilinmemektedir.2 Peyzajdaki konumlandırılması işlevinin daha fazla sorgulanmasına sebebiyet verir. Bir dağ geçidinde yer almasına rağmen bunun önemli bir geçiş olduğu şüphelidir; ayrıca, kabartmanın nispeten küçük boyutu ve bu kadar yükseğe oyulması, onu (ve beraberindeki yazıtı) yoldan geçenler için zor okunabilir kılar. Bazı Yakın Doğu kabartmaları benzer şekillerde yerleştirilmiştir, bu da insan gözüyle görünürlüklerinin birincil endişe olmadığını düşündürmektedir.
Eski Yayınlar
1836'da burdan geçen Henry Rawlinson, kısa bir süre sonra Darband-i Belula ('Şeyhan') kabartmasına dair yorumlarını yayınlamıştır: kompozisyonu silindir mühürlerde yaygın olarak görülen zafer kazanmış hükümdar motifiyle karşılaştırmıştır ve çivi yazısı yazıtının bir özetini yayınlamıştır.1 1890'da Léon Berger tarafından kabartma ve yazıtın incelemesi ve çizimleri yapılmıştır; ertesi yıl benzer bir çalışma Jacques de Morgan ve Vincent Scheil tarafından yapılmıştır.2 1923'te Ernst Herzfeld kabartmayı ziyaret etmiş ve 1924 tarihinde hazırladığı bölgenin arkeolojik haritasında kabartmanın konumunu işaretlemiştir.3 Irak'ın İngiliz yönetiminin subayı olan Cecil J. Edmonds, 1926'da bölgeyi incelemiştir ve kabartmaya ait erken fotoğrafları yayınlamıştır (bkz. tarihi fotoğraflar).4
Seçilmiş Kaynakça
Berger, Léon. 1892. “Sculpture rupestre de Chéïkh-khân.” Revue d’Assyriologie et d’archéologie orientale 2 (4): 115–120.
Börker-Klähn, Jutta. 1982. Altvorderasiatische Bildstelen und vergleichbare Felsreliefs. Baghdader Forschungen 4. Mainz am Rhein: P. von Zabern.
Calmeyer, P. 1975. “Hūrīn Šaihān.” In Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, edited by Dietz Otto Edzard, et al. Vol. 4: 504–505.
De Morgan, Jacques, and Vincent Scheil. 1893. “Les deux stèles de Zohâb.” Recueil de travaux relatifs à la philologie et à l'archéologie égyptiennes et assyriennes 14: 100–105.
Debevoise, Neilson C. 1942. “The Rock Reliefs of Ancient Iran.” Journal of Near Eastern Studies 1 (1): 76–105.
Edmonds, Cecil J. 1928. “Two More Ancient Monuments in Southern Kurdistan.” Geographical Journal 72 (2): 162–163.
Edmonds, Cecil J. 1966. “Some Ancient Monuments on the Iraqi-Persian Boundary.” Iraq 28 (2): 159–163.
Farber, Walter. 1975. “Zur Datierung der Felsinschrift von Šaih-hān.” Archäologische Mitteilungen aus Iran (n.F.) 8: 47–50.
Herzfeld, Ernst. 1924. Paikuli: Monument and Inscription of the Early History of the Sasanian Empire. Berlin: D. Reimer & E. Vohsen.
Herzfeld, Ernst. 1926. “Reisebericht.” Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft (n.F.) 80: 225–284.
Herzfeld, Ernst. 1941. Iran in the Ancient East. London: Oxford University Press.
Herzfeld, Ernst. 1968. The Persian Empire: Studies in Geography and Ethnography of the Ancient Near East. Wiesbaden: F. Steiner.
Postgate, J. Nicholas, and Michael D. Roaf. 1997. “The Shaikhan Relief.” Al Rāfidān 18: 143–156.
Rawlinson, Henry. 1939. “Notes on a March from Zoháb, at the Foot of Zagros, along the Mountains to Khúzistán (Susiana), and from Thence through the Province of Luristan to Kirmánsháh, in the Year 1836.” Journal of the Royal Geographical Society of London 9: 26–116.