Eğil Kabartması

Bilinen diğer adları

Eggil, Eghil, Aggel, Ingila

Tarih

MÖ geç 8. yüzyıl

MAH Belgeleme Tarihleri
Bahar 2015
Alan Türü
Kaya Kabartmaları ve Mezarlar
Şehir
Eğil (Türkiye)
Vilayet/Bölge
Diyarbakır İli (Türkiye)
    Görseller

    Eğil kaya kabartması, Diyarbakır'ın 50 km kuzeyinde, Dicle'nin güneybatı kıyısında, deniz seviyesinden 838 m yükseklikte yer almaktadır. Eğil şehrinin doğu eteklerinde bulunur. Kabartma, Dicle vadisine bakan heybetli bir doğal kaya oluşumunun batı yüzüne oyulmuştur (bkz. genel görünüş);1 Yeni Assur dönemine, muhtemelen II. Sargon'un saltanatına tarihlenmektedir. Kaya oluşumunun kuzeybatı yüzünde kabartma ile ilişkisi olmayan kayaya oyulmuş bir oda bulunmaktadır.

    • 1. Dicle Barajı'nın 1997 yılında tamamlanmasından bu yana nehrin bu kesiminde su seviyesi yükselmiş görünüyor. Barajın inşaasından önce çekilmiş fotoğraflar için bkz. Bartl 1999–2001, şek. 1 ve 2.

    Eğil kabartmasının oyulduğu kaya oluşumunun, kesin tarihi tartışmalı olan bir kalenin parçası olması muhtemeldir.1 1.40 m yüksekliğinde ve 1.80 m genişliğinde olan kabartmanın kompozisyon alanı, niş şeklini alır: üst köşeler yuvarlatılmış, ancak alanın sağ kenarında, fazladan, daha dikdörtgenimsi bir kontür belirtilmiştir. Bu rölyef, bu tür çift kontüre sahip bilinen tek kaya kabartmasıdır; bu özellikten dolayı, orijinal yapımından sonra kabartmanın kompozisyonuna yapılan bir değişikliğin kanıtı olduğu düşünülür.2

    Kabartma alanının solunda, hemen hemen tüm yüksekliği kaplayan sakallı bir erkek figürü betimlenmiştir. Gerçek profilde gösterilen figür, bir kaide üzerinde sol ayağını öne uzatmış olarak durmaktadır. Boynuzlu, bir sıra kuş tüyü üzerine bir yıldız konmuş konik bir polos ve kısa kollu bir tunik giymiştir.3 Sol elinde uzun saplı bir balta tutar ve kemerinden kısa bir kılıç asılıdır. Sağ elini kaldırmıştır, ancak eli yumruk şeklinde midir yoksa ubāna tarāṣu hareketinde ('parmak uzatılmış') uzatılmış mı olduğunu söylemek, kabartmanın aşınmasından ve iyi korunmamasından dolayı mümkün değildir. Figürün kaldırılmış sağ elinin önünde, soldan sağa doğru beş ilahi amblem belirir: bir kaide üzerinde koç başlı bir asa (Ea), kaide üzerinde üç uçlu bir şimşek (Adad), kaide üzerinde iki püsküllü bir kürek (Marduk), çift aslan başlı bir asa (Nergal),4 ve kanatlı bir güneş diski (Şamaş).

    Figürün kimliği ile beraber kabartmanın tarihlendirilmesi de tartışma konusu olmuştur. Figürün boynuzlu başlığı nedeniyle bir tanrı—özellikle fırtına tanrısı Adad—olduğu önerilmiştir, oysa kaidenin varlığı figürün bir tanrı heykelini temsil ettiğini de gösterebilir; öte yandan figürün tanrılaştırılmış bir kralı temsil ettiği de iddia edilmiştir.5 Kabartma için Yeni Asur dönemi içinde çeşitli tarihler önerilmiş olsa da, en son analizler MÖ 8. yüzyılın sonlarına, muhtemelen II. Sargon’un saltanatı dönemine ait bir tarihi desteklemektedir.6

    Kompozisyon alanının geri kalanı, diğer figüratif öğelerden yoksundur. Bununla birlikte, orijinal kompozisyonun, muhtemelen bir yazıt veya tanrıların önünde duran tipik bir tapınma sahnesini temsil eden ek figürler içerdiği düşünülebilir. Rölyefin kısmen silinmesi antik çağda gerçekleşmiş olabilir. Varsayılan ek figürlerin silinmesinin (ve kontürlerde yukarıda bahsedilen değişikliğin) sebepleri tespit edilemez. Ayrıca, eski gezginler bu boş alanda çivi yazılı yazıt izleri gördüklerini belirtmiş olsalar da, bugün böyle bir yazıt gözlenememektedir (bkz. “Yazıtlar”). Rölyefin etrafında, özellikle antropomorfik figür üzerinde yoğunlaşan çok sayıda kurşun deliği, 20. yüzyılın başlarında gezginler tarafından da not edilmiştir.7

    • 1. Börker-Klähn (1989, 192) ve Kreppner (2002, 72) bunu Urartu dönemine tarihler. Farklı bir görüş için bkz. Bartl 1999-2001, 27.
    • 2. Kontür değişikliği üzerine yapılan bu yorum Wäfler (1976, 293, 304ff) tarafından öne sürülmüştür.
    • 3. Giysi için bkz. Hrouda, 'Schalgewand Nr. 1” (1965, 25).
    • 4. Bu sembol iyi korunmamıştır; bu nedenle burada Wäfler'in yorumu (1976, 295) göz önüne alınmıştır.
    • 5. Adad: Wäfler 1976, 293, 296; tanrılaştırılmış kral: Börker-Klähn 1989, 193.
    • 6. Wäfler (1976), cüppenin ve polosun üslup detaylarını MÖ 8. yy sonlarına ait örneklerle karşılaştırır ve kabartmayı II. Sargon (MÖ 721–705) dönemine tarihlendirir. Börker-Klähn (1989, 193), figürü tanrılaştırılmış bir kral olarak tanımlamasının yanı sıra, çok daha erken bir tarihlemeyi, yani Assurnasirpal II (MÖ 883-859) ve Şalmanassar III (MÖ 858-824) dönemlerini destekler. Bartl (1999–2001) kabartmanın yeni bir çizimini sunarak Börker-Klähn'ın vardığı sonuçları çürütür ve Wäfler'in M.Ö. 8. yy sonları tarihlemesini destekler.
    • 7. King 1913, 68, n. 5.

    ”Tanım ve İkonografi' genel kaynakları: Wäfler 1976; Börker-Klähn 1982, 193; Bartl 1999-2001.

    İngiltere'nin Diyarbakır Başkonsolosu John G. Taylor, 1862'de Eğil’i ziyaret etmiştir ve yazıttan şöyle bahseder, “çivi yazılı uzun bir yazıt (bir niş içinde, 6 x 4 fit), ancak öyle silinmiştir ki (kolayca izi çıkartılabilir olsa da) tamamen okunaksızdır.”1 Benzer şekilde, İngiliz Ordusu subayı Charles W. Wilson, 1895 seyahat rehberinde, Eğil’i kendisinin ziyaret edip etmediği açık olmamakla birlikte, “okunmaz bir çivi yazısı yazıt”tan bahseder.2 Öte yandan, Asurolog L.W. King 1904'te Eğil’deydi ve gözlemleri mühimdir: “[Kireçtaşı kayalıklarda oyulmuş bir panelin] bir yazıt taşıyıp taşımadığını yakından incelemeden söylemek bazen imkansızdır. Buna bir örnek, Yukarı Dicle'de, Diarbekr'in kuzeyindeki Eğil köyünün yukarısındaki kayalıkta yontulmuş ve yazıt olma atfına sahip olan panodur […] Ve aşağıdan bakıldığına kesinlikle yıpranmış bir çivi yazıtı görünümündedir. Ama yukarıdan halatlarla incelediğimde, bu görünümün kısmen hava koşullarına, kısmen de kireç taşını oymuş ve yüzeyi parçalayan kurşun izlerine bağlı olduğunu buldum.”3 King'in gözlemlerine uygun olarak, kabartmayı nispeten yakın zamanda yeniden inceleyen Peter Bartl4 ve 2015 yılında yapılan incelemede MAH ekibi herhangi bir yazıt izine rastlamamıştır.

    • 1. Taylor 1865, 36.
    • 2. Wilson 1895, 248.
    • 3. Kral 1913, 68, n. 5.
    • 4. Bartl 1999-2001.

    MÖ 8. yüzyılın ikinci yarısında, özellikle Asur kralları Tiglat-pilaser III (MÖ 744–727) ve Sargon II'nin (MÖ 721–705) saltanatları sırasında, Asur ve Urartu arasında sürekli askeri çatışmalar yaşanmıştır. Eğil kaya kabartmasının bulunduğu Yukarı Dicle bölgesi, bu iki büyük devlet arasındaki tartışmalı alanlardan biriydi ve bu, kabartmanın buraya yerleştirilmesi kararında muhtemelen önemli bir rol oynamıştır. Elbette, Yeni Assur kaya kabartmaları, kolay erişilebilir yerlerde olmasa da, nehir kaynakları, dağ geçitleri ve su kaynakları gibi sembolik olarak önemli yerlerde sıklıkla görülür. Dicle vadisine bakan etkileyici konumu ve modern/antik yola yakınlığı yanı sıra yüksek görünürlülüğü ile Eğil kaya kabartması, “taşra/merkezin dışında” olan Asur anıtlarına önemli bir örnek teşkil eder.

    1862 Ağustos'unda bölgeyi ziyaret eden İngiliz Diyarbakır Başkonsolosu John G. Taylor, seyahat notlarında Eğil kaya kabartmasından bahseder, ve bir yazıtın yanı sıra figüratif bir kabartma gözlemlediğini öne sürer.1 Sonrasında, İngiliz Ordusu subayı Charles W. Wilson, gezi rehberinde alanın kısa bir tanımını yapmış ve yazıtın varlığını doğrulamıştır, ancak kabartmayı kendisinin ziyaret edip etmediği kesin değildir.2 Alman kimyager ve gezgin/amatör arkeolog Waldemar Belck için de aynı durum geçerlidir. Belck bahsi geçen yazıtı kopyalama isteğini seyahatnamesinde belirtir fakat daha sonra ziyaretini iptal etmiştir.3 Asurolog L. W. King, 1904'te bir yazıtın varlığına karşı çıkarak, kabartmayı yakından incelemiştir.4

    • 1. Taylor 1865, 36.
    • 2. Wilson 1895, 248.
    • 3. Belck 1901, 486, 501.
    • 4. King 1913, 68, n. 5.

    Bartl, Peter V. 1999–2001. “Zum Felsrelief von Eğil.” State Archives of Assyria Bulletin 13: 27–37.

    Belck, W. 1901. “Forschungsreise in Klein-Asien.” Verhandlungen der Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte, Sitzung vom 21. December 1901. Zeitschrift für Ethnologie 33: 452–522.

    Börker-Klähn, Jutta. 1982. Altvorderasiatische Bildstelen und vergleichbare Felsreliefs. Mainz am Rhein: P. von Zabern.

    Hrouda, Barthel. 1965. Die Kulturgeschichte des assyrischen Flachbildes. Bonn: Habelt.

    King, L. W. 1913. “Studies of Some Rock-Sculptures and Rock-Inscriptions of Western Asia.” Proceedings of the Society of Biblical Archaeology 35: 66–94.

    Kreppner, Florian Janoscha. 2002. “Public Space in Nature: The Case of Neo-Assyrian Rock Reliefs.” Altorientalische Forschungen 29: 367–383.

    Taylor, J. G. 1865. “Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood.” Journal of the Royal Geographical Society of London 35: 21–58.

    Wäfler, Markus. 1976. “Das neuassyrische Felsrelief von Eğil.” Archäologischer Anzeiger: 290–305.

    Wilson, Charles, ed. 1895. Handbook for Travellers in Asia Minor, Transcaucasia, Persia, etc. London: J. Murray.

    İçerik
    Erhan Tamur (2016)
    İçerik Güncellemesi
    Matthew Peebles (11/9/19)