Eggil, Eghil, Aggel, Ingila
MÖ geç 8. yüzyıl
Görseller
Alan Bilgisi
Eğil kaya kabartması, Diyarbakır'ın 50 km kuzeyinde, Dicle'nin güneybatı kıyısında, deniz seviyesinden 838 m yükseklikte yer almaktadır. Eğil şehrinin doğu eteklerinde bulunur. Kabartma, Dicle vadisine bakan heybetli bir doğal kaya oluşumunun batı yüzüne oyulmuştur (bkz. genel görünüş);1 Yeni Assur dönemine, muhtemelen II. Sargon'un saltanatına tarihlenmektedir. Kaya oluşumunun kuzeybatı yüzünde kabartma ile ilişkisi olmayan kayaya oyulmuş bir oda bulunmaktadır.
- 1. Dicle Barajı'nın 1997 yılında tamamlanmasından bu yana nehrin bu kesiminde su seviyesi yükselmiş görünüyor. Barajın inşaasından önce çekilmiş fotoğraflar için bkz. Bartl 1999–2001, şek. 1 ve 2.
Tanım ve İkonografi
”Tanım ve İkonografi' genel kaynakları: Wäfler 1976; Börker-Klähn 1982, 193; Bartl 1999-2001.
Yazıtlar
İngiltere'nin Diyarbakır Başkonsolosu John G. Taylor, 1862'de Eğil’i ziyaret etmiştir ve yazıttan şöyle bahseder, “çivi yazılı uzun bir yazıt (bir niş içinde, 6 x 4 fit), ancak öyle silinmiştir ki (kolayca izi çıkartılabilir olsa da) tamamen okunaksızdır.”1 Benzer şekilde, İngiliz Ordusu subayı Charles W. Wilson, 1895 seyahat rehberinde, Eğil’i kendisinin ziyaret edip etmediği açık olmamakla birlikte, “okunmaz bir çivi yazısı yazıt”tan bahseder.2 Öte yandan, Asurolog L.W. King 1904'te Eğil’deydi ve gözlemleri mühimdir: “[Kireçtaşı kayalıklarda oyulmuş bir panelin] bir yazıt taşıyıp taşımadığını yakından incelemeden söylemek bazen imkansızdır. Buna bir örnek, Yukarı Dicle'de, Diarbekr'in kuzeyindeki Eğil köyünün yukarısındaki kayalıkta yontulmuş ve yazıt olma atfına sahip olan panodur […] Ve aşağıdan bakıldığına kesinlikle yıpranmış bir çivi yazıtı görünümündedir. Ama yukarıdan halatlarla incelediğimde, bu görünümün kısmen hava koşullarına, kısmen de kireç taşını oymuş ve yüzeyi parçalayan kurşun izlerine bağlı olduğunu buldum.”3 King'in gözlemlerine uygun olarak, kabartmayı nispeten yakın zamanda yeniden inceleyen Peter Bartl4 ve 2015 yılında yapılan incelemede MAH ekibi herhangi bir yazıt izine rastlamamıştır.
Tarihçe
MÖ 8. yüzyılın ikinci yarısında, özellikle Asur kralları Tiglat-pilaser III (MÖ 744–727) ve Sargon II'nin (MÖ 721–705) saltanatları sırasında, Asur ve Urartu arasında sürekli askeri çatışmalar yaşanmıştır. Eğil kaya kabartmasının bulunduğu Yukarı Dicle bölgesi, bu iki büyük devlet arasındaki tartışmalı alanlardan biriydi ve bu, kabartmanın buraya yerleştirilmesi kararında muhtemelen önemli bir rol oynamıştır. Elbette, Yeni Assur kaya kabartmaları, kolay erişilebilir yerlerde olmasa da, nehir kaynakları, dağ geçitleri ve su kaynakları gibi sembolik olarak önemli yerlerde sıklıkla görülür. Dicle vadisine bakan etkileyici konumu ve modern/antik yola yakınlığı yanı sıra yüksek görünürlülüğü ile Eğil kaya kabartması, “taşra/merkezin dışında” olan Asur anıtlarına önemli bir örnek teşkil eder.
Eski Yayınlar
1862 Ağustos'unda bölgeyi ziyaret eden İngiliz Diyarbakır Başkonsolosu John G. Taylor, seyahat notlarında Eğil kaya kabartmasından bahseder, ve bir yazıtın yanı sıra figüratif bir kabartma gözlemlediğini öne sürer.1 Sonrasında, İngiliz Ordusu subayı Charles W. Wilson, gezi rehberinde alanın kısa bir tanımını yapmış ve yazıtın varlığını doğrulamıştır, ancak kabartmayı kendisinin ziyaret edip etmediği kesin değildir.2 Alman kimyager ve gezgin/amatör arkeolog Waldemar Belck için de aynı durum geçerlidir. Belck bahsi geçen yazıtı kopyalama isteğini seyahatnamesinde belirtir fakat daha sonra ziyaretini iptal etmiştir.3 Asurolog L. W. King, 1904'te bir yazıtın varlığına karşı çıkarak, kabartmayı yakından incelemiştir.4
Seçilmiş Kaynakça
Bartl, Peter V. 1999–2001. “Zum Felsrelief von Eğil.” State Archives of Assyria Bulletin 13: 27–37.
Belck, W. 1901. “Forschungsreise in Klein-Asien.” Verhandlungen der Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte, Sitzung vom 21. December 1901. Zeitschrift für Ethnologie 33: 452–522.
Börker-Klähn, Jutta. 1982. Altvorderasiatische Bildstelen und vergleichbare Felsreliefs. Mainz am Rhein: P. von Zabern.
Hrouda, Barthel. 1965. Die Kulturgeschichte des assyrischen Flachbildes. Bonn: Habelt.
King, L. W. 1913. “Studies of Some Rock-Sculptures and Rock-Inscriptions of Western Asia.” Proceedings of the Society of Biblical Archaeology 35: 66–94.
Kreppner, Florian Janoscha. 2002. “Public Space in Nature: The Case of Neo-Assyrian Rock Reliefs.” Altorientalische Forschungen 29: 367–383.
Taylor, J. G. 1865. “Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood.” Journal of the Royal Geographical Society of London 35: 21–58.
Wäfler, Markus. 1976. “Das neuassyrische Felsrelief von Eğil.” Archäologischer Anzeiger: 290–305.
Wilson, Charles, ed. 1895. Handbook for Travellers in Asia Minor, Transcaucasia, Persia, etc. London: J. Murray.