Kaya kabartmalı heykeller, İran'dan Doğu Akdeniz'e kadar bölgede sıklıkla tercih edilen karakteristik bir antik Yakın Doğu anıtı şeklidir. Mezopotamya'daki kaya kabartmaları, komşu bölgelere göre daha az bilinmekteydi. 2012 yılında Columbia Üniversitesi Mezopotamya Anıtları Haritalama projesi (MAH), Mezopotamya kaya rölyeflerinin sistematik olarak belgelendirilmesi için başlatıldı. Bölgedeki korunagelmiş diğer anıtlarla beraber haritalamak amacıyla kaya kabartmalarını incelemelerimiz arazi yürüyüşü, tırmanma, bağlamların ve çevresel öğelerin yakın gözlemi ve anıtların yarattığı çok yönlü duyusal deneyimlenmelerin dikkate alınmasıyla sürdürülmüştür. Genellikle görülmesi veya erişilmesi zor yerlere oyulmuş olan bu anıtlar hakkındaki çıkarımımız, konumlandırılmalarının Kuzey Mezopotamya ve Batı Zagros'un dağlık peyzajında ve bazen de bölgenin su kaynaklarıyla bağlantılı olarak daha iyi anlaşıldığı yönündedir. Geçmişte Mezopotamya kaya kabartmaları hakkında yazan çok az arkeolog, aslında onları yerinde görmüş veya incelemiştir. MAH projesinin saha yöntemi ise aksine konumlandırılmış çalışma konusunu vurguluyor. MAH, kaya kabartmalarını bir peyzajın, mekanın ve çevrenin maddi bir parçası olarak görmektedir. Irak Kürdistanı’nda kaya kabartmaları, M.Ö. 3. bin yılın ortalarında Günük’teki örnekler başlar ve en son M.S. ilk yüzyıllarda Part-Arşak hanedanına tarihlenerek uzun bir sürece yayılmıştır.
Dohuk ve Süleymaniye Eski Eserler Müdürlükleri ve Bağdat'taki Irak Devlet Eski Eserler ve Kültürel Miras Müdürlüğü ile birlikte çalışan MAH ekibi, Irak Kürdistanı'nda kayıt altına alınan kaya rölyefleri belgeledi ve bulundukları güncel koşulları değerlendirdi.
Bazı Mezopotamya kaya kabartma anıtlarında yalnızca bir adet kaya oyma rölyef bulunurken, diğerlerinde çok sayıda rölyef bulunmaktadır. Bu geleneğin en iyi bilinen örnekleri Asur Kralı Sennacherib (Sanherib) (MÖ 705-681) dönemine tarihlenen Khinnis'teki Yeni Asur kabartmalarıdır. Mezopotamya kaya rölyefleri üzerine yapılan çalışmalar geleneksel olarak çevresel bağlamdan uzak ikonografi ve politik ideoloji okumaları iken, Columbia Üniversitesi’nin projesi peyzaj ve anıt teorileri ile birlikte yeni teknolojileri kullanan saha çalışmalarına odaklandı. Ziyaret ettiğimiz her anıt ve çevresinde, kaya rölyeflerini en yeni dijital yöntemler ve modellemeler kullanarak belgeledik ve bunları bağlamsal olarak haritalandırdık. Bu belgelendirme sürecine anıtın konumu, görüş ve görünüm alanı, deneyimsel açıdan yaklaşma süreci de dahil edilmiştir.
Zainab Bahrani
Irak-Kürdistanı
Amadiya
Batas Harir
Günlük
Darbandi Belula
Darbandi Gawr
Faida
Gündük
Khinnis
Maltai
Merquli
Rabbana
Ranya
Shiru Malikhta
Kaya mezarları:
Qyzqapan
Kur-u kich
Türkiye
Dicle Tüneli
Eğil
Ergani