پەرستگای شێخ شەمس

مەزاری شێخ شەمس لە دۆڵەکەوە لە ڕێگەی کۆمەڵێك قادرمەوە دەچێتە ناوی کە لە مەزاری شێخ ئادیەوە دێت. بیناکە بە داڵانێکی کراوە چواردەوردراوە بە پێی نەخشەیەکی لاکێشەیی دروستکراوە و ڕووی کردۆتە ڕۆژهەڵات-ڕۆژئاوا. لەڕێگەی داڵانێکەوە لە لای ڕۆژهەڵاتیەوە دەچیتە ناوی کە لە ساڵانی 1990کاندا دروستکراوە.Açikyildiz 2010, 164. ئەم داڵانە دەکەوێتە هاوشانی مەزارە بچووکەکەی مەلیك ناسر دین کە بە دەرگایەکی سادە لێی دەچیتە ژوورەوە کە لەسەریەوە ڕوویەکی شێوە سێگۆشەیی هەیە و دەقێکی هەڵکۆڵراوی لەسەرە بە زمانی عەرەبی.Drower (1941, 163) باس لە شێوەیەکی کۆنتری ئەم مەزارە دەکات. لە ڕۆژئاوای داڵانەکەوە دەرگایەکی نزم کە سەرەوەی شێوە چەماوەیە دەبێتە شوێنی چوونە ژوورەوە بۆ بەشە سەرەکیەکەی بیناکە. لە کاتی بەڵگاندن لە لایەن تیمی MMM گوڵ و توێکڵە هێلکەی ڕەنگکراو بۆ ئاهەنگگێڕانی جەژنەکە بە کەوانی سەر دەرگاکەوە نوسێنرابوون.ئەم ڕێوڕەسمە ئاینییە لە جەژنی سەری ساڵدا لە مانگی نیساندا ئەنجام دەدرێت؛ دەرگای ماڵەکان و پێگە ئاینییەکان وەك یەك دەڕازێندرێنەوە. لە لالش ئەو تاتە قوڕانەی کە بۆ ڕازاندنەوەی بینا ئاینییەکان بەکاردێن بە ئاوی کانی زەم زەم دروستکراون. سەیری Açikyildiz 2010, 108–109 بکە.

دەرگا شێوە کەوانەییکە دەچێتەوە سەر ژوورێکی شێوە لاکێشەی شێوە چەماوە کە ڕووی کردۆتە ڕۆژهەڵات-رۆژئاوا بە درێژایی لای باکوری بیناکە. ئەم ژوورە هاوشانی دێرینترین بەشی مەزارگەکەیە. لە ڕۆژئاوایەوە، مەزارەکەی شێخ شەمسە، کە لە ژوورێکی باکورەوە دەتوانرێت ببینرێت و لە ڕۆژهەڵاتیشیەوە ژوورێکی بچکۆلە هەیە. ژوورە بچکۆلەکە کە لە ژوورەکەی باکورەوە لە دەرگایەکی سەر کەوانی بە قادرمەیەك دەچیتە ناوی لە نەخشەکەدا چوارگۆشەیە و شێوەی چەماوەیە. دەرگایەکی نزم لە دیواری ڕۆژئاوایدا هەیە دەچێتەوە سەر ژووی گۆرەکە. ئێسیل درۆوەر لە ساڵی 1940 سەردانی لالشی کردوە و تێبینی لەسەر چەندین هەڵکۆڵراو نوسیوە لەسەر ئەم دیوارە وەك گومەزێکی قوچەکی ڕازاوە، هەروەها سیمبولی ئەستێرە و زەخرەفەی تر لەسەر بەردەکانی چواردەور.Drower 1941, 161–162. لەبەر ئەوەی ئەو هەڵکۆڵراوانە ئێستا نەماون، ناوچەکە دەبێت لە دوای ئەمە دووبارە بنیاتنرابێتەوە. ژووری گۆڕەکە لە نەخشەدا بە نزیکی چوارگۆشەیە و بە گومەزێك داپۆشراوە وەك ژووری گۆڕەکەی شێخ ئادی.    

میچە فلاتەکەی مەزارەکە ڕێی چوونە سەری هەیە (پانۆراماکە لێرە ببینە). ئەم پلاتفۆرمە یارمەتیدەرە بۆ بینینی گومەزە شێوە قوچەکیەکە لە نزیکەوە کە دەکەوێتە سەر ژووری گۆڕەکە. نزمترین بەشی گومەزەکە چوارگۆشەیە، چینی سەر ئەو شێوە هەشت لایە و دوو چینەکەی سەرەوەیان بازنەیین. تۆپە ئاڵتونیەکەی سەر لوتکەی گومەزەکە لەگەڵ ئەو 32 هێڵە ئاماژەن بۆ تیشکەکانی خۆری پیرۆز، یان شەمس. لە سەرو ئەمەشەوە، ئەم سەربانە دیمەنی دۆڵەکەی بەرەو خوار لێ دەبینرێت، هەروەها گومەزە هاوشێوەکانی مەزاری شێخ ئادی لە دوورەوە دیارن.