كانی سپی

لە بەردەم كانی سپی دا، داڵانێكی ناوەندی بەرز هەیە، بەرەو ڕۆژهەڵات بە بەرد ڕوپۆش كراوە (سەیری پانۆرِاماكە بكە). ئەو بینایانەی نزیكن لێیەوە دەكەونە دیوی ڕۆژئاوا و باشوری داڵانەكە، لەكاتێكدا كە دیوی باكوری دەكرێتەوە بەسەر شاڕێكانی لالش دا لە ڕێی پلیكانەیەكی نزمەوە، بیناكە بە زۆری لە بەردی ئاشلەر دروستكراوە (بەردێكی نەقاڕی ووردی چوارگۆشەیە)، كە بە قەبارەی جۆراوجۆر و بە ناڕێكی ڕێزكراون، زۆربەی میچەكان لەناوەوە گرێدراون بە تاق، وە دیوی دەروەی ڕێك و سفتە، كە لە ئێستادا بە كۆنكریت دروستكراوەتەوە، گومەزێكی چەند لا زاڵە بەسەر رِوكاری بیناكەدا، كە لە بەردێكی ناڕێك دروستكراوە لەگەڵ توێژێكی تەنك لە گەچدا.

دیوی ڕۆژهەڵاتی وەك ڕوكاری سەرەكی بیناكە خۆی نمایش دەكات، دەروازە سەرەكیەكەى شێوەی چەماوەیەكی نوك تیژی وەرگرتوە، لای باكورەوە دەروازەیەكی بچوكتر هەیە كە دەرگاكەی تەختەیە، چوارچێوە بەردینەكەی لە چەند پارچەیەكی گەورە دروستكراوە، هەر كۆڵەكە وكاریتەیەك لە دوو پارچە پێكهاتوە، بەشی ژێرەوەی شێوەی چەماوەیەكی فرە پەلی وەرگرتوە، هەروەها پارچەیەكی گەورەی تر رِاستەوخۆ دەكەوێتە سەر كاریتەكە، هەندێك نەخشی ناو بۆش بە درێژایی چوارچێوەكەدا هەڵكۆڵراون، كە بە باشی پارێزگاری لێنەكراوە.ڕوی كۆڵەكەكان شێوەی جۆراوجۆری گوڵدان بەرجەستە دەكات، كە ئەمانەش گۆرِدراون بە پەلی دارخورما بەمەبەستی رِازاندنەوە بە درێژایی رِووی كاریتەكە، هەروەها ئەو پارچەیەی لەسەر كاریتەكەیە وەك خشڵێكی هەڵواسراو دەردەكەوێت، لە وانەیە دەقێكی هەڵكۆڵراوبێت1، بەڵام وا دەردەكەوێت كە تەنها نەخشێكی هەڵكۆڵراوبێت، تەنها بەشێكی بچوك لە دیزاینەكە دەتوانرێت ببینرێت لە سوچی چەپی خوارەوەدا، نزیكترین هاوشێوەی نەخشەكان دەگەڕێتەوە بو سەرەتای سەدەی سیانزەهەم، ئەوەش ئەوە دەگەێنییت كە ڕازاندنەوەی دەرگای ئەم دەروازەیە لەهەمان ئەو كاتەدا دروستكراوە كە كۆمەڵگەكەی تێدا دروستكراوە یان هەندێك دواتر.2  

بینای كانی سپی دابەشكراوە بە سێ بەشەوە، كە هەر یەكێكیان دەروازەیەكی سەربەخۆی هەیە ودەگات بە ژووری باپتیزم كە شێوەی لاكێشەییە، (سەیری نەخشەكە بكە)، بەهۆی پیرۆزی ئەو ژورەوە، تەنها ئێزیدیەكان رێگاپێدراون بۆ چونەژورەوەی، بۆیە نەتوانرا لە ناوەوە دۆكیومێنت بكرێت، چەماوەیەكی گەورە كە لەباشوری ڕۆژهەڵاتی بیناكەدایە دەكرێتەوە بەسەر هەیوانێكی فراواندا، كە وەكو ژورێكی چاوەڕوانی بەكاردێت بۆ كانی سپی، وە ناوەكەشی لەوەوە وەرگیراوە، لێرەدا بیرەكانی كانی سپی دەگاتە ئەستێڵێكی لاكێشەیی، ئەم ژوورە دەكەوێتە ژێر گومەزەكەوە، كە لە ئێستادا ژووری بنەڕەتی باپتیزمە3، لێرەوە ئاوی كانیەكە لە ڕێی چەند كەناڵێكەوە لەژێر زەویەوە دەگاتە دوو ژوری تری باپتیزم.

بە گوێرەی ئەو نەریتەی كە باو بوە، ئەو دوو ژوورە وەك كانی كوڕان وكانی كچان بەكاردەهات، بەڵام لەئێستادا بەكارناهێنرێن، سەرەتا ئاو دەڕژێتە كانی كچان كە ڕاستەوخۆ دەكەوێتە باكوری كانی سپیەوە، گەیشتن بەو ژورە لە سوچێكی باكوری روژئاوای بیناكەوە بو لەڕێی هەیوانێكی بازنەییەوە و ژورێكی چاوەرِوانی شێوە ناڕێكەوە، پاشان ئاوەكە بەرەو كانی كوڕان دەچێت لە باكوری ڕۆژهەڵاتەوە، پێشتر چونەژورەوە لە داڵانەكەوە بوە لە رِێی دەروازە بەردینە نەخشێنراوەكەوە، پێش ئەوەی بڕژێتە دەرەوەی بیناكە بەرەو باكور لە ئەستێڵێكی كۆكەروەدا.

• 1. بەراوردی بکە لەگەڵ هەمان چوارچێوە بەردینیەکەی لە  Drower 1941، ڕوتەختی 159، کە دەقێکی هەڵکۆڵراوی تێدایە لە هەمان شوێندا.
• 2. بەراوردی بکە لەگەڵ Açikyildiz 2010, 180.
• 3. پێشتر بۆ پاككردنەوەی كەلوپەلە ئاینیەكان بوە؛ سەیری Fisher and Zagros 2018, 204–205. بكە