سەنتەری میدیای مێژووی هونەر، بەشی مێژووی هونەر وشوێنەوار

پردی زاخۆ

پرۆفایلی پێگە

پردی زاخۆ، هەندێ جار بە پردی عەباسی یان بە پردی دەلال ناودەبرێت، دەکەوێتە شاری زاخۆ لە باکوری رۆژئاوای کوردستانی عێراق، نزیکەی 50 كيلومتر دوورە لە باکوری دهۆك و نزیکە لە سنووری تورکیا. زاخۆ دەکەوێتە نێوان دوو زنجیرە چیایەکانی ناسراو بە ناوی جودی. پردەکە دەکەوێتە باشوری رۆژهەڵاتی شارەکە و بۆ سەر رووباری خابور درێژدەبێتەوە کە لە لایەنی تورکیاوە دەردەچێت و دەکەوێتەوە کۆتایی رووباری دجلە. لە وانەیە دروستکردنەکەی بۆ یەکەم جار بگڕێتەوە بۆ سەدە کۆنەکان، و هەروەها نۆژەنکردنەکەوەی لە سەدەی ناوەراستبوو.

سیما ناسراوەكان

Surrounding Area

پرد: دیمەن لە رۆژهەڵات

پرد: دیمەن لە رۆژ‌ئاوا

پرد: ڕووکاری سەرەوە

پرد: وردەکاری نووسینەکان

دروستکراوەکانی لا تەنیشت

ناوچەی چواردەور

وێنە مێژوویەكان

وێنە تەواوكەرەكان

پانۆڕاما

پردی زاخۆ لە باکور بۆ باشور لەسەر رووباری خابور درێژدەبتەوە کە لە رۆژهەڵاتەوە بەرەو رۆژئاوا دەروات (سەیری پانۆڕاما بکە لە رۆژهەڵات). گەورەترین بەش لە پردەکە بە خشتەی ئاشلەر لە بەردی زێرینی جیری دروستکراوە، کە بە ڕێزی رێکخستوو ڕیزکراون. درێژی پردەکە نزیکەی 115م و پانیەکەی 4.7م و لووتکەی بەرزییەکەی 16م. پردەکە بە پێنج کەوانە هەڵگیراوە: درێژایی سەنتەرەکە پشت بە کەوانە سەرەکیەکە دەبەستێت، کەوانە پچووکەکان لە ژێر درێژبوونەوەی باکورن، و سێیان لە ژێر درێژبوونەوەی باشورن. کۆلەگەی پردەکە لە ناو زەوی رووبارەکە لەسەر بەردەکانی ناو رووبار دروستکراوە.

کەوانە سەرەکیەکە کە لە دەرەوە شێوەیەکی ‌هێلکەیی هەیە و زۆر گەورەیە، و پانیەکەی 16م و بەرزیەکەی 15.5م. بازنەی کەوانەکە لە پارچەی باریکتر لەو پارچانەی کە لە دیوارەکانی سپاندرەڵ  هەن دروسترکراوە (spandrel) (سێگۆشەی پێوانە لە نێوان دیوارەکان و کەوانەکەدا) کە لە چواردەوریدان. چوار قووڵایی یان کونەکانی کلیل لە هەر دوو لا تەنیشت بە درێژایی دیوی ناوەوەی کەوانەکە دەدوزرێنەوە. کەوانە لقیە پچووکەکان بە شێوەی بازنەیین؛ دەردەکەوەی کونەکانی کلیلەکان لەسەر ئەو دوو کەوانەش هەن کە دەکەوێنە هەردوو لای تەنیشت کەوانە سەرەکیەکە. بە هۆی بەرزایی کەوانەی سەنتەرەکە بە گوێرەی درێژبوونەوەی لە هەر دوو لا تەنیشتەکەی  ئەو جیاوازیە دەبێتە هۆی لێژایەکی توند بە شێوەیەکی نا ئاسایی. و رووەکەی (بانەکەی) لە پارچە بەردی گەورە (تاتەکان)  دروستکراوە و بە شێوەی قادرمەیی دانراون، بەڵام، لە سەردەمە نوێیەکاندا بە کۆنکریت بە بێ قادرمە لە یەك ئاست بۆ خوارەوە چاککراون. لە لای رۆژهەلاتی پردەکەوە، بەشەکی لەو سێ گۆشانە (triangular cutwaters) بۆ بناغەی کۆلەگەکان دەگەرێنەوە.

هیچ جۆرە نووسینێکی نەخشکراو یان وێنە لەسەر پردەکە نە دۆزراوەتەوە. لە کاتی دۆكيومێنتكردن لە لایەن تیمی MMM لە پاییزی 2013، لەزگەی بە ژمارەکراو لەسەر زۆربەی پارچە هەیکەلەکان دانراوبوون وەك بەشێك لە پرۆژەیەکی پاراستن/ دۆكيومێنتكردن کە لەو کاتە لە لایەن بەرێوەبەرایەتی شوێنەواری دهۆك بەرێوەدەچوو.

سەرچاوە گشتیەکانی 'تاريف و سيمبوڵ و ديمەنە هونەرييەكان':  Preusser 1911, 22–23; Çulpan 1975, 83; Pavelka 2010.

بەهۆی نەبوونی نوسین سیمبۆلەکان، تا ئێستا زانیاری لەسەر رەسەنێتی پردی زاخۆ روون نیە. بۆیە چەند ژماریەکی بیرۆکە دەرچووە کە رێکەوتە جێاوازیەکان لەسەر پردەکە بۆمان دەردەخەن، لەسەردەمە کۆنەکان دەستپێدەکات وەك لە سەردەمی ئاشوریەکانەوە تا دەگاتە سەردەمی عەباسیەکان. کەواتە بە گشتی زۆر رەوایە کە بلێن رەسەنی پردەکە و درووستکردنەکەی دەگەرێتەوە بۆ مێژووی سەردەمە کۆنەکان، و هەروەها نۆژەکردنەوەی لە سەدەکانی ناوەراست ئەنجامدراوە، لە چەرخی 12 یان 13. سەرەڕای مێژووی درووستکردنە رەسەنەکەی، ئەو پردە بۆ ماوەیەکی درێژ بۆتە خاڵی هەرە سەرنجراکێشی شاری زاخۆ، کۆمەلگاکانی ئەو شارە پردەکە وەك بەشێکی گرنگی کەلتۆری خۆیان و شانازی شارە کۆنەکەیان دەزانن.

رەسەنێتی ناوی تری پردەکە، دەلال، نە ناسراوە. بەڵام مارك سايكس ئاماژەی کرد کە ئەم ناوە بۆ ئەفسانەێیکی ناوەخۆ دەگەرێتەوە.1 وا باسکرا کە لە گۆرەی چیرۆکێکی سەدرەمی سەدەکانی ناوەراست، بیناکارەکان نەیان توانی کەوانە سەرەکیەکەی پردەکە ببەستنەوە هەرچەندە چەند جارێك ‌هەوڵیاندا لە هەر دوو لاوە پێکەوە، لە کۆتایی، قوربانیان بە دەلال دا، کە ژنی کوری حاکمی ناوەخۆبوو، لەژێر پردەکە نێژرا، و بوو ئەگەری بە کۆتاییهاتنی کەوانەکە.

  • 1. Sykes 1904, 160؛ سەیری ئەم سەرچاوانە بکە Khan 2008.

سەرچاوە گشتیەکانی 'مێژوو' :عباسي 1948؛( Gazzola 1963, 171 (no. 252.

لە گەشتەکەی ساڵی 1904، ئەفسەری سەربازی و دوبلۆماسی بەریتانی مارك سایکس کورتە وەسفێك و زوو وێنەی پردی زاخۆی بڵاو کردەوە.1 لە ساڵی 1911، توێژێنەری ئەڵمانی كۆنراد برۆسر لە بارەی پردەکە روونکردنەوەیەکی ووردی گەورەی کرد، نەك تەنها وێنەی بو گرت، بەلکۆ نەخشەی بە سوودی بۆ رووەکەی دروستکرد.2 گێرترود بيل وێنەی پردەکەی گرت - لەگەڵ کۆمەڵە وێنەکانی شاری زاخۆ- لە ساڵی 1922.3 و لە ساڵی 1948، خدر عباسی خوێندەوەیەکی ووردی لەسەر پردەکە و مێژووەکەی بڵاوکردەوە.4

عباسي، خضر. 1948. تاريخ بلدة زاخو والجسر العباسي: صفحة مجهولة في تاريخ العراق في الفترة المظلمة. بغداد: دار دجلة للطباعة

Çulpan, Cevdet. 1975. Türk taş köprüleri: Ortaçağdan Osmanlı devri sonuna kadar [Turkish stone bridges: From the medieval to the end of the Ottoman period]. Ankara: Türk Tarih Kurumu (in Turkish).

Gazzola, Piero. 1963. Ponti romani. Vol. 2, Contributo ad un indice sistematico con studio critic bibliografico. Florence: Olschki.  

Khan, Geoffrey. 2008. “The Bridge of Zakho.” In The Neo-Aramaic Dialect of Barwar, 2156–2157. Leiden: Brill. 

Pavelka, Karel. 2009. “Detailed Documentation and 3D Model Creation of Dalal Bridge Using Terrestrial Photogrammetry in Zakhu, Northern Iraqi Kurdistan.” CXXII CIPA Symposium, Kyoto, Japan, 11 October–15 October 2009: Proceedings. CIPA Heritage Documentation.

ناوەڕۆك
ماسيۆ پیبڵز وهێلين مەلكۆ (2021)