Zaho Köprüsü

Alan Bilgisi

Abbasi Köprüsü veya Delal Köprüsü olarak da anılan köprü, Irak Kürdistanı'nın kuzeybatısında, Dohuk'un yaklaşık 50 km kuzeyindeki Zaho şehrinde bulunmaktadır. Zaho, El-Cudi olarak bilinen iki sıradağ arasında yer almaktadır. Köprü, şehrin güneydoğusunda yer alır ve, Türkiye istikametinden akarak Dicle Nehri'ni besleyen Habur Nehri üzerindedir. Ortaçağ’da yeniden inşa edilen köprünün antik dönemde yapılmış olması muhtemeldir.

Görseller

Öne çıkanlar

Surrounding Area

Bridge: Views from the East

Bridge: Views from the West

Köprü: Tepeden Görünüm

Bridge: Graffiti Details

Adjacent Masonry

Çevre Görünüm

Tarihi Fotoğraflar

Ek Görseller

Genel Görünüş

Tanım ve İkonografi

Zaho Köprüsü, doğu-batı yönünde akan Habur Nehri üzerinde, kuzey-güney doğrultusundadır (bkz. doğudan genel görünüş). Köprünün büyük kısmı, dikkatli bir şekilde yerleştirilmiş kesme sarı kireçtaşı bloklardan döşenmiştir. Yapı yaklaşık 115 m uzunluğunda, 4.7 m genişliğinde ve tepe noktasında16 m yüksekliğindedir. Köprü beş kemer tarafından taşınmaktadır: orta alanı destekleyen ana kemer, kuzeyde küçük bir adet ve güneyde üç adet. Köprünün ayakları nehrin yatağının çakıl-konglomera dokusuna nüfus edecek şekilde inşa edilmiştir.

Ana kemer parabolik hatlı ve 16 m genişliğinde ve 15,5 m yüksekliğindedir. Kemer halkası, çevreleyen kemer duvarlardan daha dar bloklardan örülmüştür. Kemerin iki tarafında, iç yüzeyi boyunca bir sıra halinde dizilmiş dört adet direk çukuru bulunur. Daha küçük boyutlu yardımcı kemerler yuvarlaktır; merkezi kemerin iki tarafında bulunan bu küçük kemerlerde de aynı çukurlar mevcuttur. Merkezi kemerin yüksekliği ve iki tarafındaki açıklıkların mesafesi nedeniyle köprünün dik bir eğimi vardır. Yüzeyi basamak halinde döşenen büyük taş levhalardan yapılmıştır. Ancak yakın dönemde bu alanın üzeri betonla kaplanmıştır. Köprünün doğu tarafında, iskele kaidelerine üçgen dalgakıranlar eklenmiştir.

Köprüde herhangi bir yazıt veya kabartma bulunmamaktadır. 2013 sonbaharında MAH'ın belgeleme çalışması sırasında, Duhok Eski Eserler Müdürlüğü tarafından devam eden bir koruma/dokümantasyon projesi nedeniyle yapının birçok bloğuna numaralandırılmış etiketler yapıştırılmıştı.

“Tanım ve İkonografi” genel kaynakları: Preusser 1911, 22–23; Çulpan 1975, 83; Pavelka 2010.

Tarihçe

Üzerinde yazıt veyahut ikonografi bulunmamasından dolayı, Zaho Köprüsü'nün inşa tarihine dair bilgi yoktur. Tarihlendirme için Asur döneminden Abbasi dönemine kadar çeşitli zaman dilimleri öne sürülmüştür. Ortaçağ’da, 12.-13. yüzyıllarda, yeniden inşa edilen köprünün antik dönemde yapıldığı genel kanıdır. Orijinal yapım tarihi ne olursa olsun, köprü uzun zamandır Zaho şehrinin sembolüdür ve burada yaşayanlar için aidiyetlerinin önemli bir paydaşıdır.

Köprünün diğer adı olan Delal’in kökeni bilinmemektedir. Mark Sykes göre bu isim yerel bir efsane ile ilintilidir.1 Orta çağa ait bir hikayeye göre, köprünün inşaası esnasında tüm uğraşlara rağmen ana kemerin iki ucu bir araya getirilemiyordu ve bu sebeple hükümdarın gelini olan Delal kurban edilmiş ve köprünün altına defnedilerek sonunda kemerin tamamlanması sağlanmıştı.

1. Sykes 1904, 160; ayrıca bkz. Khan 2008.

“Tarih” genel kaynakları: ʻAbbāsī 1948; Gazzola 1963, 171 (no. 252).

Eski Yayınlar

İngiliz subayı ve diplomat Mark Sykes, 1904 tarihli seyahatnamesinde Zaho köprüsünün fotoğrafını ve kısa bir tasvirini yayınlamıştır.1 1911'de Alman bilim insanı Konrad Preusser köprünün daha detaylı analizini yapmış ve fotoğraflamanın yanı sıra kullanışlı bir diyagramını da çizmiştir.2 Gertrude Bell 1922 yılında Zaho şehrini fotoğraflarken köprünün de görsellerini çekmiştir.3 1948 yılında Khiḍr ʻAbbāsī, köprü ve tarihi hakkında ayrıntılı bir çalışma yayınlamıştır.4

1. Sykes 1904, 160.
2. Preusser 1911, 22–23.
3. Gertrude Bell Arşivi, H Albümü (http://gertrudebell.ncl.ac.uk/personalia.php?photo_id=203).
4. ʻAbbāsī 1948.

Seçilmiş Kaynakça

ʻAbbāsī, Khiḍr. 1948. Tārīkh baldat Zākhū wa-al-jisr al-ʻAbbāsī: ṣafḥah majhūlah fī tārīkh al-ʻIrāq fī al-fatrah al-muẓlimah [The history of the town of Zakho and the Abbasid Bridge: An unknown page in the history of Iraq in the Dark Age]. Baghdad: Dār Dijlah lil-Ṭibāʻah wa-al-Nashr (in Arabic).

Çulpan, Cevdet. 1975. Türk taş köprüleri: Ortaçağdan Osmanlı devri sonuna kadar [Turkish stone bridges: From the medieval to the end of the Ottoman period]. Ankara: Türk Tarih Kurumu (in Turkish).

Gazzola, Piero. 1963. Ponti romani. Vol. 2, Contributo ad un indice sistematico con studio critic bibliografico. Florence: Olschki.

Khan, Geoffrey. 2008. “The Bridge of Zakho.” In The Neo-Aramaic Dialect of Barwar, 2156–2157. Leiden: Brill.

Pavelka, Karel. 2009. “Detailed Documentation and 3D Model Creation of Dalal Bridge Using Terrestrial Photogrammetry in Zakhu, Northern Iraqi Kurdistan.” CXXII CIPA Symposium, Kyoto, Japan, 11 October–15 October 2009: Proceedings. CIPA Heritage Documentation.

İçerik

Matthew Peebles and Helen Malko (2021)