Hasan Paşa Hanı

Bu büyük, iki katlı bina, 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu döneminde inşa edilen sayısız kervansaraydan biridir. Tasarım açısından, yine Diyarbakır'da bulunan ve benzer tarihli biraz daha büyük olan Deliller Hanı ile karşılaştırılabilir.1 Ana girişi batıya, kuzey-güney ana doğrultusuna bakar. Doğu ve güneyde iki ek girişi daha bulunur. Hanın cepheleri, Diyarbakır'ın geleneksel mimarisinde yaygın olan ve ablaq olarak bilinen dekoratif bir teknik olan kremsi beyaz kireçtaşı ve koyu gri bazaltın ardışık sıralar halinde dizilmesiyle yapılmıştır. Batı cephesi, büyük pencereleri süsleyen sivri kemerler ve sütunlar ile, giriş üzerinde labirent benzeri geometrik bir tasarıma sahip bir levha da dahil olmak üzere, daha ayrıntılı süslemelere sahiptir.

Üç büyük giriş holü sivri tonozlarla örtülüdür ve duvarlar boyunca girift köşe sütunlar ve mukarnas nişler gibi öğelerle bezenmiştir. Bu salonlar geniş bir orta avluya açılır (günümüzde üzeri branda ile örtülmüştür). Avlunun dört bir yanı çift katlı revaklarla çevrili olup, sivri kemerli sütunlarla desteklenmiştir; misafir odaları bu revakların kemerlerinin arkasına sıralar halinde konumlandırılmışlardır. Yapının katları doğu ve batı giriş hollerinin sağından ve solundan çıkılan merdivenlerle birbirine bağlanmıştır. İkinci katta, her giriş holü üzerinde, geniş bir merkezi eyvan bulunur. Ayrıca, bodrum katı orjinal planda ahır alanı olarak kullanılmıştır.

Ablaq taş işçiliği, avlu boyunca kullanılarak binanın dış ve iç cephelerini birleştirmektedir. Avlunun ortasında altı sütunlu, kurşun kubbeli bir şadırvan yükselir; kemer üstü dolgusunda da ablaq tekniğini kullanır, böylece hanın geneliyle uyumlu hale getirilmiştir.

• 1. Bkz. Sinclair 1989, 189.