Alan Bilgisi
İmadiye / Amedi Ulu Cami, iç kalenin kuzey ucunda, tahrip olan eski sarayın hemen güneyinde yer almaktadır. Mevcut bina, yıkık ve daha eski tarihli bir harim üzerine geçen yüzyılda inşa edilmiştir. Camiden birkaç metre uzakta bulunan minaresi, şehrin en yüksek yapısıdır. MS 16. yüzyılda inşa edilmiş olması muhtemeldir.
Görseller
Cami ve Bahçesi
Minare: Genel Görünüş
Minarenin Kaidesi
Minarenin Şerefesi
Tarihi Fotoğraflar
Tanım ve İkonografi
İmadiye / Amedi Ulu Cami, ortaçağ ya da muhtemelen daha erken dönemlere ait bir yapının üzerine, 20. yüzyılda yeniden inşa edilmiştir (daha fazla bilgi için bkz. 'Tarihçe'). Cami’nin iç planı boylamasınadır. İçerideki üç koridor da devasa ayaklar üzerinde desteklenen bir dizi alçak sivri kemerler ile kubbelidir; revaklar ve duvarlar beyaz sıvalıdır. Camiye giriş doğudan, uzun bir avludandır. Bu avlu güneyinde bir duvar ve kuzeyinde modern yapılarla çevrilidir.
16. yüzyıla tarihlenmesi muhtemel minare, yapının kuzeydoğu köşesinde, avluya açılan kapının yanındadır. Yöresel, pembe renkli kireçtaşlarından, kesme bloklar halinde yapılmıştır ve 30 m yüksekliğindedir. Kare kaide yaklaşık 5 m x 5 m boyutlarındadır; minarenin içine açılan kapı ise doğuda yer almaktadır. Kaidenin diğer üç yüzeyinde, tepesi sivrileşen kapalı nişler bulunmaktadır. Her nişin içinde girift kabartma deseniyle süslenmiş küçük birer madalyon işlenmiştir. Nişlerin üst bölümünde, ithaf yazıtı için tasarlanmış dikdörtgen kartuşlar bulunur, ancak bilinmeyen sebeplerle boş bırakılmışlardır. Bu nedenle, yapının tarihi hakkında net bilgiye ulaşmak zordur. Kare kaide, 'Türk üçgeni' adı verilen pandantif ile dairesel gövdeye dönüşür. Bu geçişin hemen üzerinde dekoratif bir bant ve dış bükey pervaz vardır. Gövde düzdür, ancak balkonun hemen altında yine bir dış bükey pervaz vardır. Balkonun braketleri çiçek desenleriyle özenle oyulmuş ve üzerlerinde birer alem bulunan kubbe biçimlidirler. Minarenin üst kısmı 1960'larda yaşanan askeri çatışmada hasar gördükten sonra yeniden inşa edilmiştir (bu kısımdaki taşların renginde ve görüntüsündeki farklılığın nedeni budur).
Tarihçe
İmadiye Ulu Camii'nin İslamiyet öncesi döneme ait bir yapının üzerine inşa edilmiş olabileceği öne sürülmüştür. Fakat bu çıkarımı destekleyecek alçak taban seviyesi dışında arkeolojik bir veri bulunmamaktadır.1 Bu yerleşimde inşa edilen ilk caminin tarihi ise bilinmemektedir. İmadiye / Amedi'de Zengiler döneminden önce inşa edilmiş bir cami olması kuvvetle muhtemeldir. Bu yapıya ait iki eser şu anda Irak Müzesi'ndedir: 12. yüzyıla tarihlenen ahşap bir minber ve üzerinde Bedreddin Lü’lü’ (MS 1225-1259) döneminden bir yazıt bulunan ahşap bir kapı.2 Konumu doğrulanamasa da, bu ortaçağ yapısının bugünkü Ulu Camii'nin bulunduğu yerde inşa edilmiş olduğu varsayılabilir. Minare, camiye sonradan eklenmiş olabilir. Üzerine yazıt eklenmemiştir ve banisini belirten başka yazılı kayıt bulunmamaktadır. Geleneksel olarak Bahdinan emiri Hüseyin Wali (MS 1534-1573) tarafından inşa edildiği kabul edilir.3 Batılı gezginlerin notlarına bakıldığında, cami 1840'ların ortalarında harabe haline gelmişti (daha detaylı bilgi için bkz. “Erken Yayınlar”). Yapı 20. yüzyılda yeniden inşa edilmiş ve 1960'lardaki bombalı saldırılarda hasar gören minaresi onarılmıştır.
Eski Yayınlar
Önceki gezginler İmadiye / Amedi’de bir camiye yalnızca kısa atıflarda bulunmuş olsalar da, 1840'larda yerleşimi ziyaret eden William Ainsworth ve Henry James Ross’un tasvirleri mevcut Ulu Cami'nin eski hali hakkında yeterli ayrıntı vermiştir. Ross’un gözlemleri şöyledir: “Sarayın önünde, savaş ve ihmal yüzüden harap olmuş büyük bir cami kalıntısı vardı; minare ise sağlam bir şekilde inşa edilmiş, nadide bir eserdir. ”1 Henry Binder, 1880'lerde anıtın fotoğrafını çeken tek ziyaretçiydi.2
Seçilmiş Kaynakça
Ainsworth, William. 1842. Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea, and Armenia. 2 vols. London: J. W. Parker.
Al-Janabi, Tariq. 1982. Studies in Mediaeval Iraqi Architecture. Baghdad: Republic of Iraq, Ministry of Culture and Information, State Organization of Antiquities and Heritage.
Binder, Henry. 1887. Au Kurdistan en Mésopotamie et en Perse. Paris: Maison Quentin.
Ross Henry James. 1902. Letters from the East by Henry James Ross, 1837-1857. London: Dent.