Jerwan Su Kemeri

    Alan Bilgisi

    Jerwan Su Kemeri dünyanın bilinen en eski su kemeridir. Ninova'nın kuzeyinde, Irak'taki modern Musul şehrinin karşısı kıyısında yer almaktadır. Asur kralı Sennacherib (Sanherib) (h. M.Ö. 704–681) tarafından yaptırılan su kemeri için oldukça ileri seviye mühendislik ve inşaat teknikleri kullanışmıştır. Sennacherib’in, başkenti Ninova'ya su sağlamak için inşa ettirdiği hidrolik sistemin bir parçası olarak bu su kemeri, suyu bir vadiden taşımaktaydı.

    Su kemerinin toplam yüksekliğinin yaklaşık 9 m, genişliğinin ise yaklaşık 22 m (payandalar hariç) olduğu tahmin edilmektedir. Toplam uzunluğunun 280 m'den fazla olduğu düşünülürse büyük bir duvar kütlesi söz konusudur. Su kemerinin inşa edildiği kesme taş bloklar, büyüklükleri değişse de iri boyutludurlar. Üst kotlarda 40 cm yükseklik, 50 cm uzunluk ve genişliktedirler. Aşağılarda, bloklar daha büyüktür, 1 x 1 m ölçülerinde ve 70 cm yüksekliğindedirler. Her cephenin dibinde bulunan derin taş yonga tabakası göz önüne alındığında, duvar kaplamasında kullanılan taşların yerinde işlendiği anlaşılır. Taşların yerinde işlenmiş olduğu aynı zamanda, duvar ustalarının birçok durumda taşın yüzünü komşu taşın yüzüne göre sadece eklemlenecek yerler boyunca işlemesi ve ortada kaba bir çıkıntı bırakması ve böylece kasıtlı bir eskitme görünümü vermesinden de anlaşılmaktadır.

    Alanda yapılan arkeolojik kazılar, inşaat sürecinin su kemerinin temellerinin hazırlanması için arazinin tesviye edilmesiyle başladığını gösteriyor. Dere seviyesinin hemen altına dikdörtgen bir kaba kaya yatağı döşenmiştir. Bu kayalar, stabil olmaları adına derenin akışına çapraz olarak yerleştirilmiş, büyük taşlardan bir döşeme ile kaplanmıştır; bu seviyeden, iskeleler yükseltilmiştir. Su kemerinin cepheleri payandalarla on dört bölmeye ayrılmaktadır. Büyük bir orta bölüm, vadiyi kaplayan beş sivri kemeri içeriyordu; en batıdaki iki kemerin altı sıra yüksekliğe kadar korunmuş kalıntıları, bunların bindirme tekniği kullanılarak yapıldığını ortaya koymaktadır.

    Arkeologlar, kemerlerin yakınında, farklı koruma durumlarına sahip beş basamaklı bir taş grubunu tespit etmiştir. Orijinal konumları bilinmemekle birlikte, Asur mimarisini andıran tipte basamaklı mazgallı bir birim oluşturulduğu görünmektedirler. Taşlardan birinin sadece bir tarafına basılmış olması, bunun bir sıranın sonuna ait olabileceğini düşündürmektedir.

    Duvar, temelden kanal seviyesinin biraz altındaki bir noktaya kadar sağlam bir şekilde inşa edilmiş ve burada yaklaşık 40 cm derinliğe bir beton tabakası yayılmıştır. Bunun üzerine, bir korkulukla çevrili, özenle derecelendirilmiş bir taş döşeme yapılmıştır. Beton, her iki tarafta parapetin iç yüzünün ötesine uzanmaz, ve ustalar parapet ile kaldırım arasında düz bir bağlantıdan kaçınmışlardır; bu önlem korkuluğun sabit ağırlığının ve suyun değişen ağırlığının betonda çatlak oluşturup sızıntıya neden olmaması için alınmış olmalıdır. Ayrıca su kemerinin kullanılmadığı durumlar için tasarlanmış olabilecek korkuluk tabanı boyunca devrilme yolu kullanılarak suyun kritik noktalarda birikinti yapması engellenmiştir.

    ”Tanım ve İkonografi' genel kaynakları: Bachmann 1927; Jacobsen ve Lloyd 1935, 6-18.

    Su kemerinin bulunduğu yerde çivi yazılı yazıtlar bulunmuştur. Bunlardan bazıları su kemeri için özel yaptırılmış ve yerinde bulunmuştur, diğerleri ise diğer binalardan devşirilerek kullanılmıştır.

    • Yazıt A, burada bulunan yazıtların en kısasıdır. Metni şöyledir: “Dünyanın kralı, Asur kralı Sanherib'e aittir.”1 Yazıt A, Asur ve Babil yapılarında bulunan tuğla yazıtlarına benzemektedir. Bu yazıtların içeriğinden ve duvar örgüsü içindeki tipik konumlarından, yapı yıkılana kadar okunmaları istenmediği anlaşılır.
    • Yazıt B, su kemerinin standart yazıtıdır, Sanherib'in çeşitli nehirlerden ve dağlardan su çekmesini ve beyaz taş bloklardan yaptırdığı bir köprü üzerinden bu suyu geçirmesini kaydeder.2 Yazıt yapının birçok yerine, özellikle kuzey tarafına oyulmuştur; her payandada ve her girintide ve ayrıca her dalgakıranda (ayakta kalan kısımdan da anlaşılacağı gibi) bulunur. Yazıt görünür olması amaçlandığından, işaretler büyük ve dikkatli bir şekilde kazılmıştır.
    • Yazıt C, yukarıdaki standart yazıtın kısaltılmış halidir.3 Yazıt A gibi, bu yazıtın da konumundan dolayı, yapı sağlam ve kullanımdayken okunması beklenmediği anlaşılır.
    • Yazıt D, su kemerinin güney cephesi yeni bir duvar sırası ile güçlendirildiğinde (bilinmeyen bir tarihte meydana gelmiştir) yapıya eklenen, muhtemelen başka binalardan devşirilmiş bir grup yazıtlı taştan oluşmaktadır. Birbiriyle bağlantısız olan bu yazıtlar kötü durumdadır, ancak bazı parçaların transkripsiyonu yapılmıştır.4
       

    'Yazıtlar' genel kaynakları: Jacobsen ve Lloyd 1935, 19–30; Grayson ve Novotny 2014, 317–326 (no. 224–228).

    Sennacherib'in yazıtlarının da belirttiği gibi, su kemeri Ninova ve çevresine su sağlamak için inşa edilmiştir. Kuzeyde Gomel Nehri boyunca bir savakta başlayan Khinnis sistemi olarak bilinen düzeneğin bir parçasıydı.

    Su kemeri harabeye döndükten sonra, yapının güney kısmında, kemerlerin doğusunda Jerwan adında küçük bir köy inşa edilmiştir fakat bu köyde günümüzde yerleşim yoktur. Mevcut arkeolojik alan, dünyanın bilinen en eski su kemeridir.

    Austen Henry Layard, 19. yüzyılın ortalarında Jerwan'ı ziyaretinde su kemerini tasvir etmiştir.1 Diğer birçok erken gezgin ve arkeolog da bölgeyi ziyaret etmiştir. Bunlardan biri 1904’te Khinnis'e giderken burda durarak su kemerini fotoğraflayan L. W. King’dir.2 Hem Layard hem de King, kalıntıların bir yola ait olduğunu düşündüler. Ancak King, Jerwan'ın yaklaşık 3 mil güneydoğusundaki Mahad köyünde bulduğu yazıtlara dayanarak harabeleri Sanherib'e atfetmiştir. King'e ek olarak, A. T. Olmstead görünüşe göre Jerwan'dan geçti ve burayı “üzerinde kanal olan yükseltilmiş taş bir yol' olarak tasvir etti.3 Walter Bachmann, 1914'te bölgede sistematik bir yüzey araştırması yürüttü ve kalıntıları kazmadan kayıt altına aldı.4 I. Dünya Savaşı'ndan sonraki on yıllarda, birkaç gezgin ve bilim insanı bölgeyi ziyaret etti ve 1930’larda Seton Lloyd ve Thorkild Jacobsen tarafından yürütülen arkeolojik kazılar yoluyla su kemerinin genel hatları ve kanalın güzergahı belirlendi.5 

    • 1. Layard 1853, 216.
    • 2. Yayımlanmamış bir mektupta belirtiliği üzere, bkz. Jacobsen ve Lloyd, 1935, 4.
    • 3. Olmstead 1923, 332.
    • 4. Bachmann 1927, 32–33.
    • 5. Jacobsen ve Lloyd, 1935.

    Bachmann, Walter. 1927. Felsreliefs in Assyria, Bawian, Maltai und Gundük. Wissenschaftliche Veröffentlichung der Deutschen Orient-Gesellschaft 52. Leipzig: J. C. Hinrichs.

    Boehmer, R. M. 1997. “Bemerkungen bzw. Ergänzungen zu Gerwan, Khinis, und Faidhi.” Baghdader Mitteilungen 28: 245–249.

    Grayson, A. Kirk, and Jamie Novotny, eds. 2014. The Royal Inscriptions of Sennacherib, King of Assyria (704–681 BC). Vol. 2. Winona Lake, IN: Eisenbrauns.

    Jacobsen, Thorkild, and Seton Lloyd. 1935. Sennacherib’s Aqueduct at Jerwan. Chicago: Oriental Institute Publications.

    Layard, Austen Henry. Discoveries in the Ruins of Nineveh and Babylon. London: J. Murray, 1853.

    Olmstead, A. T. 1923. History of Assyria. New York: C. Scribner's Sons.

    Reade, Julian E. 1978. “Studies in Assyrian Geography I: Sennacherib and the Waters of Nineveh.” Revue d'assyriologie et d'archéologie orientale 73: 47–72.

    Ur, Jason. 2005. “Sennacherib’s Northern Assyrian Canals: New Insights from Imagery and Aerial Photography.” Iraq 67: 317–345.

    İçerik
    Helen Malko (2016)
    İçerik Güncellemesi
    Matthew Peebles (11/18/19)