MEDIA CENTER FOR ART HISTORY, DEPARTMENT OF ART HISTORY AND ARCHAEOLOGY

Raşid Ağa Evi

Alan Bilgisi

Erbil/Hawler iç kalesinde bulunan Raşid Ağa evi, mimarisinde bulunan diwankhana—önemli bir kabul alanı—ile Geç Osmanlı dönemine ait konut mimarisine mühim bir örnek teşkil etmektedir. Aşağı şehir manzarasına sahip ev, Saray mahallesinin güneydoğu sınırları içinde yer almaktadır. Mevcut kayıtlara göre, konut 1903-1906 yıllarında inşa edilmiştir. 2010 yılından bu yana yapıda kapsamlı bir restorasyon çalışması yürütülmektedir.

Öne çıkanlar

Forecourt

Fountain

& Front Porch

Giriş yolu

Kabul Odası

Arka Veranda ve Erbil’e Bakış

Genel Görünüş

Raşid Ağa evinin girişinde, cadde üzerinden çardak benzeri bir yapının içinden geçilerek ulaşılan küçük, taş döşeli bir ön avlu vardır (bkz. genel görünüş); bu çardak benzeri yapı ve avlunun kuzeydoğu duvarı 1980'lerdeki restorasyon sonrası yapılmışlardır. Avlunun ortasında dairesel bir çeşme bulunur. Binanın giriş katı, eski kale duvarlarına yakın eski yapıları kullanarak inşa edilen yarı bodrum katının üzerindedir.1 Binaya, tabanı Musul kaymaktaşı panellerle kaplı ve iki tarafında merdiven olan bir sundurmadan girilmektedir. Beş gözlü revak ve bu zemin aynı kaymaktaşından yapılmış olup, ahşap çatısı renkli desenlerle boyanmıştır. Yapının çatısında kullanılan bazı ahşap kirişler, portikonun tuğla kaplı çatı hattından görülebilmektedirler.

Yapının içerisinde hem ana bina hem de avlunun her iki tarafında bulunan kanatlar olduğundan, planı oldukça büyüktür.2 MAH ekibinin ev genelindeki belgeleme çalışmaları (o tarihte erişilebilir olmasından dolayı) merkezi diwankhana'ya (kabul alanı) odaklanmıştır. Bu alana kabartmalı arşitravlı bir kapıdan, güneybatıdaki bir yan odadan geçerek doğrudan revaktan girilmekte idi. Geniş ana oda (divan) ile daha küçük bir yan odanın brileşmesinden oluşan bu kabul alanı T şeklindedir (bkz. genel görüşünüş). Bu mekan, alçıdan kabartmalar, deniz kabuğu süslemeli kemerli nişler ve beyaz üzerine mavi boyalı desenlerle yoğun şekilde bezenmiştir. Divanın doğu ucunda oldukça süslü bir niş yer alır. Küçük odaya girift madalyonlar ve alçıdan çiçek motiflerle bezenmiş yuvarlak bir kemerden geçilerek girilmektedir. Kemerli bir alt yapı tarafından desteklenen balkona bir Fransız penceresi açılmaktadır (bkz. genel görüşünüş). Ek odalar küçük odanın iki tarafında da yer almaktadır. Güney odada bir şömineye ve bodrum katına inen bir merdiven bulunmaktadır (bkz. genel görüşünüş). Evin özel alanları avlunun iki yanındaki kanatlarda yer almaktadır.

Konut, iç kalenin çeperinde yer aldığı için aşağı şehirin görüş alanındadır. Dış cephesi geleneksel tuğladan inşa edilmiş olsa da çok sayıda penceresi, geniş balkonu ve zarif kemerli payandaları ile gösterişli yapılardan biri olarak öne çıkmaktadır.

  • 1. Evin inşaat evreleri için, bkz. “Tarihçe” bölümü.
  • 2. Bkz. Cereti ve Giunta 2011'de evin planının çeşitli sunumları.

“Tanım ve İkonografi' genel kaynakları: Angela Bizzaro, “The Graphic Documentation of the Rashid Agha Diwan Khana,” Cereti ve Giunta 2011, 13–16; Giuseppe Morgantini, “Project Methodology and Historical Profile,” a.g.e., 17– 20; Rossana Nicolò, “Knowledge of the Building as a Basis for the Intervention and the Restoration Plan Design”, a.g.e., 25–30; al Yaqoobi 2016.

Erbil'de bulunan tarihi konaklardan çok azının üzerinde inşa tarihini kayıt altına alan yazıt bulunur; Reşit Ağa evi bunlardan biridir.1 Yapının tarihini belirten yazıt, güneybatıdaki hizmet odasına giden verandaya açılan taş arşitrav üzerine kabartma olarak işlenmiştir. Daha ayrıntılı bir yazıtın altında kayıt edilen 1321 ve 1323 H tarihler 1903/4 ve 1905/6'ya (inşaatın başlangıç ve bitişini belirtmesi muhtemeldir) tekabül eder. Aynı alanda, divana açılan girişin arşitravında ise tarih bulunmayan başka bir yazıt vardır.

  • 1. Giuseppe Morganti, “Project Methodology and Historical Profile,” Cereti ve Giunta 2011, 18–19.

Yazıt, evin 1903-1906 yıllarında inşa edildiğini belirtmektedir. Ancak evin mimari dokusu, önceden var olan yapıların üzerine inşa edildiğini gösterir. Ev, 20. yüzyıl boyunca çeşitli onarım ve yapım evrelerinden geçmiştir. 1990'larda kullanımı sona erince zarar gördü. 2010 yılından itibaren restorasyon çalışmaları devam etmektedir.

“Tarihçe” genel kaynağı: Giuseppe Morganti, “Project Methodology and Historical Profile,” Cereti ve Giunta 2011, 17–20.

Al Yaqoobi, Dara, et al. 2016. Highlights of Erbil Citadel. Erbil: High Commission for Erbil Citadel Revitalization.

Cererti, Carlo G., and Roberta Giunta. 2011. Preservation of Cultural Heritage of the Kurdish Region in Iraq: Italian Cooperation Project in Iraqi Kurdistan, 2009-2010. Rome: IsIAO.

İçerik
Matthew Peebles and Helen Malko (2020)