Deyrulzafaran Manastırı

Manastırın en eski binaları MS 6. yüzyılın başlarına tarihlenir ve aralarında ana kilise, Meryem Ana Kilisesi ve Beth Kadiş ('Azizlerin Evi') bulunur. Bu binaların temelleri, güneş tanrısına adanmış bir Mezopotamya tapınağının üzerine oturtulmuştur; bu eski yapının kalıntılarına günümüzde Beth Kadiş'in altındaki bodrum katından erişilmektedir (bkz. genel görünüş). Bu mahzenin tavanı harç kullanılmadan taştan yapılmıştır.

Manastır binaları, revaklı bir avlu etrafında konumlandırılmışlardır (bkz. genel görünüş). Ana kilise bu avlunun doğu tarafında yer almaktadır. Bina kare planlıdır (bkz. genel görünüş). Giriş batı tarafından olup diğer üç tarafı derin apsislere sahiptir. Doğu apsisi en büyüğüdür ve sunak buradadır (mevcut sunak 1941'de yapılmıştır). Kilisenin etrafında zengin bezemeli bir friz vardır ve apsislerin üzerinde ve batı kapısına giden batı bölmesinin üzerinde bir kemer alnına dönüşür. Doğu apsisin kemeri, diğer üç bölmeden daha yükseğe çıkar ve friz, kuzey ve güney duvarlarının doğu ucunda bir rampa oluşturarak, koro kemerinin her iki yanındaki akantus sütun başlıkları üzerinden ileriye doğru çıkıntı yapar. Bu friz, asmalarla birlikte “hasat sepetleri” olarak da bilinen görsel bir öğeyi de içermektedir. Batıdaki kapıya açılan kemerin iki yanında zenginleştirilmiş kemerleri taşıyan akantus sütun başlıklı nişler yer alır. Benzer kemerler ve nişler, yapının dış cephesinde batı girişinin her iki yanında ve kilisenin güneyindeki küçük avluda da bulunur. Haçlı kubbesi nedeniyle yapı bazen “Kubbeli Kilise” olarak anılır.1 Ana kilisede MS 6. yüzyılda oyulmuş patriklik tahtı, Antakya korsi, bulunur.

Meryem Ana kilisesi, ana kilisenin kuzeyinde yer alır, ve daha küçük boyuttadır (bkz. genel görünüş). İçinde, oyma ahşap bir gölgelik ile örtülü, Süryanice yazıtlı, kübik formlu orijinal bir taş sunak bulunmaktadır. Kilisenin kuzey cephesinde, günümüzde hala kullanılmakta olan, taştan yapılmış sekizgen bir vaftiz suyu kasesi vardır. Ayrıca kilisede patriklerin yolculuklarında kullandıkları ve atların taşıdığı sedyeler de bulunmaktadır.

Azizler Evi veya Beth Kadiş ana kilisenin güneyinde bulunur (bkz. genel görünüş). Duvarlarında azizlerin lahitlerinin yerleştirildiği 15 adet niş bulunur; her lahit, tüm regaliaları ile birlikte, birden fazla patriğe ait gömü içerir. Yapının duvarları, şematik tavus kuşları, palmiye ile deniz kabukları ve içerisinden asma yaprakları taşan kavanozlar gibi motiflerle süslenmiştir. Ayrıca, portalın dış lentosunda, bir inciyi yutmaya çalışan iki deniz canavarı ile çevrili bir haç resmedilmiştir; bu motif muhtemelen İsa'nın ölüme ve Şeytan'a karşı kazandığı zaferi simgelemektedir.2 Binaya, muhtemelen Osmanlı dönemine tarihlenen, bir kubbe yapılmıştır.

Manastır kompleksinde, Aziz Petrus ve Pavlus'a adanmış dördüncü bir kilise bulunur.3 Seçilmiş patrikler bir zamanlar burada kutsanırmış. Bugün kilise artık kullanılmamaktadır, ancak içinde Antakya'daki eski Süryani Ortodoks Patrikhanesi'nden cilalı kireçtaşından yapılmış bir sunak vardır. Bazıları bu taşı, Severus'un sürgününden önce Antakya başpiskoposunun patriklik tahtı olan sözde 'Antakya Tahtı'nın arkası ile özdeşleştirir. Orijinal işlevi ne olursa olsun, sunak, üçgen bir kaide üzerine yerleştirilmiş ve içinde tavus kuşu gibi bir palmiye çıkan bir haç ile bezenmiştir. Haçın iki yanında saygıyla eğilen iki at ve İsa'nın Petrus'a söylediği sözleri kaydeden Süryanice bir yazıt vardır.

Deyrulzafaran Manastırı'nın uzun tarihi boyunca inşaat ve yenileme faaliyetleri kesintisiz olarak devam etmiştir. Bilinen en eski onarımlar, Mardin metropoliti himayesinde gerçekleştirilen MS 8. yüzyıla aittir. 20. yüzyılın başlarından bu yana, manastır kompleksine birkaç bina eklenmiştir; bunlar, dünyanın dört bir yanından gelen ziyaretçileri ağırlamak için tasarlanmış konuk odaları ve diğer tesisleri içerir.

• 1. DelCogliano 2006, 327.
• 2. Hollerweger 1999, 352.
• 3. DelCogliano 2006, 328.