Firdevs Kasrı

    Alan Bilgisi

    Firdevs Kasrı/Qasr al Firdevs, Mardin şehrinin doğu eteklerinde yer alan tarihi bir evdir. 13. yüzyıldaki yapımından bu yana değişikliğe uğramış olsa da, Artuklu döneminde Mardin'in seçkinleri arasında popüler olan bir kır evi tipine örnektir.

    Surrounding Landscape

    Güney Yükseltisi ve Yansıtma Havuzu

    İç Mekandan Detaylar

    Firdevs Kasrı, yerel, pembe-sarı kireçtaşından, kesme taşlardan inşa edilmiştir. Mardin’de çokça rastlandığı gibi, cephesi güneye dönüktür ve Mezopotamya ovasının eteklerine bakan bir manzaraya sahiptir (bkz. genel görünüş). Ana kanadının tasarımı, daha geniş, taş döşeli bir avluya sahip sivri bir eyvan ve bunun ötesinde daha da büyük bir havuza odaklanır. Bu tip yerleşim planı, Mardin'deki kır evlerinin çoğunda kullanılır.

    Rahatlamak ve dinlenmek için gölgelik bir alan sağlayan merkezi eyvan, 6,7 m genişliğinde ve 7,5 m yüksekliğindedir (eyvanın büyüklüğü, o dönemde bir zenginlik göstergesidir; Firdevs Kasrı’nın eyvanı türünün en büyüğüdür). Derin eyvanın arka duvarında üç sivri niş yer alır. Merkezi nişin dibinde yer alan bir çeşme, suyu, mekanın ortasından aşağıya doğru akan selsebil adı verilen ince bir iç havuza akıtmaktadır. Su, ön avludaki küçük bir havuzdan büyük havuza (birke) boşaltılmadan önce taş bir teknede (cırın) toplanır.

    Evin ana kanadı aslında simetrikti ve büyük olanın iki yanında daha küçük boyutta iki eyvan vardı. Her ikisi de sonradan duvarlarla çevrilerek, küçük kapı ve pencerelere sahip iç mekanlara dönüştürülmüştür; batı eyvanı da ön avlu boyunca inşa edilmiş bir duvarla cephenin geri kalanından ayrılmıştır. Yan eyvanların her ikisi de, evin yaşam alanları olan ikinci katlara sahiptir ve bu mekanlara artık binanın yan ve arka tarafındaki merdivenlerle erişilmektedir.

    Evin ikinci kanadı, arazinin batı tarafı boyunca güneye doğru uzanmaktadır; burası hizmet ve ahır alanıdır. İçe bakan iki kanadın sağlam dış duvarları, kompleksin sınırlarının kuzey ve batı taraflarını oluşturuyordu; tahkimatı ise arazinin güney ve doğu tarafları boyunca uzanan ayrı bir duvarla sağlanmıştır. Bu çevre duvarı, büyük olasılıkla evin etkileyici manzarasına engel olmaması için inşaasından sonra kısaltılmıştır.

    “Tanım ve İkonografi” genel kaynakları: Gabriel 1940, 41; Çağlayan 2010, özellikle 54-55, 70; Çağlayan 2014; Çağlayan ve Dalkılıç 2012.

    Bu tip kır evi, Mardin'i bölge başkentlerinden sayan Artuklu hanedanları döneminde Mardin çevresinde inşa edilmeye başlanmıştır. Evler, saltanatın üyeleri de dahil olmak üzere şehrin öndegelenleri tarafından tercih edilmiştir. 14. yüzyıl tarihçisi Katip Ferdi, Firdevs Kasrı’nı Melik Mansur Necmeddin'e [el-Malik al-Mansūr Necm al-Dīn] (r. 1294-1312) atfeder; bu yayında, padişahın her mevsim farklı bir mekanı mesken etmeye çalıştığı ve bu evin de onlardan biri olduğu öne sürülmektedir. Bununla birlikte, Katip Ferdi'nin elyazmasını keşfeden ve yayınlayan 20. yüzyılın başlarında yaşamış tarihçi Ali Emiri, günümüzde kayıp olan bir yazıta atıfta bulunarak Firdevs'in inşasını sonraki hükümdar Malik Salih Şemseddin Mahmud'a [al-Malik al-Ṣāliḥ Shams al-Dīn Maḥmūd] (h. 1312–1363) tarihler.1

    • 1. Emiri 2006 [1912/1913], 26–27.

    “Tarihçe” genel kaynakları: Çağlayan 2010, 39; Çağlayan ve Dalkılıç 2012, 270-272.

    Çağlayan, Murat. 2010. “Geleneksel Mardin kasırlarının mimari özellikleri ve korunması üzerine Bir yöntem araştırması.” Ph.D. Diss., Dicle Üniversitesi. 

    Çağlayan, Murat. 2014. “The Model of Vernacular Countryside from Turkey: Mardin Pavilions.” In Proceedings of the 9th International Conference on Structural Analysis of Historical Constructions, SAHC2014, edited by F. Peña and M. Chavez. Mexico City: Instituto de Ingenieria UNAM.

    Çağlayan, Murat, and Neslihan Dalkılıç. 2012. “The Architectural Features of Traditional Pavilions in Mardin – Southeastern Anatolia.” International Journal of Academic Research 4 (3): 270–294.

    Emiri, Ali, ed. 2006. Mardin Artuklu melikleri tarihi by Kâtip Ferdi, prepared for publication by Metin Yardımcı. Istanbul: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi. [Original publication: Ali Emiri, ed. 1912/1913. Mardin mülûk-i Artukiye tarihi ve kitabeleri ve sair vesaik-i mühimme. Istanbul: Kader Matbaası.]

    Gabriel, Albert. 1940. Voyages archéologiques dans la Turquie orientale. Paris: E. de Boccard.

    İçerik
    Matthew Peebles and Erhan Tamur (2019)