سەنتەری میدیای مێژووی هونەر، بەشی مێژووی هونەر وشوێنەوار

گۆڕی كوڕ و كچ

ناوی تر (جێگرەوە)

ئەشكەوتی كوڕ و كچ؛ إشكَوتی كوری كچ؛ أشكاوتی كوری كچ؛ كور وكچ؛ كوره وكچ

بەروار

نزیكی 600- 330 پێش زایین

بەرواری دۆكیومێنتكردنی پێگەی MMM
بەهاری2017
جۆری پێگە
هەڵكۆڵراوی بەردین وگۆڕەكان
پارێزگا/هەرێم
پارێزگای سلێمانی
ميديا
سیما ناسراوەكان

دیمەنی گۆڕەکە لە دەرەوە

ژووری چاوەروانی گۆڕەکە: دیمەن و وردەکاریەکانی ناوەوە

ژووری ناوەوەی گۆڕەکە

وردەکاری دەوروبەری گۆڕەکە

دیمەنەکانی دۆڵی چەرمەگا و لێژاییەکانی بانزاد

دەربەندی سورقاوشان لە نزیك کوڕ و كچ

وێنە مێژوویەكان

وێنە تەواوكەرەكان

پانۆڕاما

ئەشكەوتی كوڕ و كچ، دەگەڕێتەوە بۆ چەشنی گۆڕە هەڵكۆڵراوەكانی سەربەرد، كە بە گوێرەی بیروباوەڕی باو وا ناسراوە كە دەگەڕێتەوە بۆ میدیەكان، هەرچەندە لە ئێستادا بە شێوەیەكی گشتی وا باس دەكرێت كە هی سەردەمی ئەخمینیەكان بێت. بریتیە لە یەكێك لە دوو گۆڕ كە دەكەوێنە كوردستانی عیراقەوە، هاوشانی نمونە بەناوبانگەكەی تر كە بریتیە لە ئەشكەوتی قزقەپان، 2-3 كم بەرەو باكور، و بە شێوەیەكی دیاریكراو لە پارێزگای سلێمانی دۆزراوەتەوە لە نزیك گوندی شورناخ، لە باشوری بەرزاییەكانی سەرسرد بە درێژایی لێژاییەكانی بانزاد، (سەیری نەخشەی ناوچەكە بكە). ئەو گۆڕەی وا دەردەكەوێت كە بەجێهێڵرابێت پێش ئەوەی تەواو بوبێت، گۆرەکە لە بەرزاییەكی دەرپەڕیو هەڵكۆڵراوە كە وەكو بانیژەیەكی سروشتی تەسك وایە لە سەر ڕووی لێژایەكە، لە دورەوە بەسەر دۆڵی چەرمەگا و چیای پیرەمەگروندا دەڕوانێت (سەیری پانۆراما بكە).

گۆڕی كوڕ و كچ لە دوو بۆشایی سەرەكی پێكهاتوە، ژووری چاوەڕوانی و ژوری بە خاكسپاردن (سەیری نەخشەكە بكە) چونە ژورەوە لە ڕێی بۆشاییەكی لاكێشەییەوەیە كە لە ڕوكاری لێژیەكەدایە (6.75م پانی× 4.05 بەرزی)، ڕاستەوخۆ دەتبات بۆ ژووری چاوەڕوانی، ژووری چاوەڕوانی بە قوڵایی 2.4م بەرەو دیواری پشتەوە درێژدەبێتەوە، كە وەك ڕوكار بۆ ژووری ناوەوەی گۆڕەكە دەردەكەوێت (سەیری پانۆراما بكە).

میچی ژووری چاوەڕوانی بەوە جیادەكرێتەوە كە دوو نەخشی بەرزی تێدایە كە لە بەرد هەڵكۆڵراون. هاوشێوەی كاریتەی دارین، بە شێوەیەك دانراون كە ماوەی نێوانیان تا ڕادەیەكی زۆر یەكسانن و بە بەرزی 0.5م، لە ڕابردودا بە دوو كۆڵەكەی لەیەك جیاكراو پاڵپشتكرابو، كە تەواوكەری دیمەنی گشتی بەردەڵانەكەن، كە بە ئاڕاستەی دیوارەكەی پشتەوە دانراون، زۆرینەی كۆڵەكەكان كە لە بەرزی 3.55 دەوەستان، لە زەویەوە هەتا كاریتەكان، لە ناوچوون، بنكەی كۆڵەكەكە، كە دەكەوێتە لای چەپەوە پێشتر دۆكیومێنت كراوە، پێكهاتوە لە بنكەی كۆڵەكەیەكی چوارگۆشە و تۆرۆسیش (خشڵێكی بازنەیی گەورەیە لە بنی پایەكاندا) كە لە ئێستادا لە گۆڕەكەدا نەماوە (سەیری وێنە مێژووییەكە و نەخشەكە بكە) تاجی ئەم كۆڵەكەیە، كە لە دیوی ڕاستەوە پارێزراوە زۆر داخوراوە بە هۆی كەش و هەواوە، سەرەڕای ئەمەش هێشتا دەكرێت لە ڕووی شێوەوە وەكو ستایڵی ئایۆنیك پۆلێن بكرێت، وەك ئەو كۆڵەكانەی كە بە دیوارەكەوە لكاون لە گۆڕی قزقەپان لە نزیك خۆی، سەیری نمونەی لەیەك چو بكە، بە پێچەوانەی ژووری چاوەڕوانیەكەی قزقەپان بە وێنە هەڵكۆڵراوە ووردەكانی، ڕوكاری گۆڕی كوڕ و كچ هیچ نەخشێكی هەڵكۆڵراوی تێدا نیە، پێدەچێت ئەمە بەهۆی تەواو نەبونیبێت یان بەهۆی ئەوە كە ئەمە تەنها بە نیگاركێشان دروستكرابێت، دەرگایەكی بچوكی لاكێشەیی تێدایە، 1.2م بەرزی × 0.8م پانی، خراوەتە ناوەڕاستی دیواری دواوەی ژووری چاوەڕوانی، قوڵیە ڕەچاوكراوەكەی كۆڵەكە هەلكۆلراوەكانی دەرگاكە، هەروەها پانبونی دیوی چەپ بە شێوەیەكی بەرچاو، ئەوە نیشان دەدات كە (بە پێچەوانەی گۆڕی قزقەپانەوە) ژووری گۆڕەكە وا دەردەكەوێت لە نەخشەكەدا كە بە خشت1  دابخرێت، ژووری گۆڕەكە شێوەیەكی لاكێشەیی كەمێك ناڕێكی هەیە، (1.5×0.9)م، زەویەكە لە دیوی ڕاستەوە بە قوڵی نزیكەی نیو مەتر هەڵكۆڵراوە، پارچەیەكی لاكێشەیی نوقمی دروستكردوە، پێدەچێت بۆ ئەوەی شوێنی مردووەكە لەخۆبگرێت دروستكرابێت، وەك قزقەپان، هەرچەندە ئەو بەشە زۆر بچوكە بۆ لاشەی كەسێكی پێگەیشتوی پاڵكەوتو، پێشدەچێت وەك كۆكەرەویەك بۆ پاراستنی ئێسكی مردوەكان بەكارهاتبێت، كە بە ئەستودان ناسراوە بە زمانی فارسی.

  • 1Von Gall 1988, 582.

سەرچاوە گشتیەكانی 'وەسف و سیمبول و دیمەنە هونەریەكان':Edmonds 1931, 190–191; von Gall 1966, 25–27 (no. 5); von Gall 1974, 142; von Gall 1988, 580–582; Bahrani 2017, 300–302

یەك لاییكردنەوەی ئەو چەرخەی كە گۆڕی كوڕ و كچی بۆ دەگەڕێتەوە مشتومڕێكی زۆری دروستكردوە، لە دەیەكانی دوا دۆزینەوەی گۆڕەكە لە لایەن توێژەرە ڕۆژئاواییەكان لە سەرەتاكانی سییەكانی سەدەی ڕابردوودا، گەڕێنرایەوە بۆ سەردەمی میدییەكان بە گوێرەی ئەو ڕیزبەندیەی كە ئەرنست هیرزتفیلد داینابو بۆ كاتی گۆڕە بەردینە هەڵكۆڵراوەكان (كۆتاكانی سەدەی حەوت و سەرەتاكانی سەدەی شەشی پیش زایین )1 ، بەڵام لە شەستەكانی سەدەی ڕابردوودا، ئەو بۆچونە ڕوبەڕووی ئاڵنگاریەكى سەخت بۆوە لە لایەن هوبیرتۆس فون گال، كە هەستا بە دیاریكردنی مێژووەكەی بە هاوشێوەكانی لە سەردەمی ئەخمینیەكاندا، بە بۆچونی ئەو گۆرەكە بۆ فەرمانڕەوایەكی سەربەخۆ دروستكراوە كە لەناو ناوچەی دەسەڵاتی شانشینەكەدایە2. هۆكاری بەجێهێشتنی پێش تەواوبونی یان ئەگەری بەكارهاتنی لە پێشوودا ڕوون نیە، نەك تەنها بارودۆخی دروستكردنی گۆڕەكە ناڕوونە، بەڵكو هەموو ئەو مێژووەی دواتریش بە هەمان شێوە نادیارە، بەڵام لای كوردەكانی ناوچەكە لە كاتی سەردانی یەكەمی سیسل ئەدمۆندز بۆ ناوچەكە لە سییەكانی سەدەی ڕابردوودا وا ناسراوبو كە ناوی ئەو گۆڕە (كوڕ و كچ بە زمانی كوردی) لە چیرۆكێكەوە هاتوە، كە دە ڵێت ئەم گۆڕە بۆ شازادەیەكی گەنج دروستكراوە كە شازادە خاتونێكی خۆشویستوە لە دوای ڕوباری تابینەوە بوە.3 ئەو شازادە خاتونە پردێكی دروستكردوە بۆ ئاسانكردنی سەردانی شازادەكە بۆلای، بەڵام ئەم چیرۆكە رۆمانتیكیە بە كۆتاییەكی تراژیدی تەواو بوە كاتێك پردەكە ڕوخاوە و هەردوو شازادەكە لە ئاوەكەدا خنكاون.

  • 1. Herzfeld 1941, 203–204؛هیرزتفلد هەستا بە دیاریكردنی مێژووی قزقەپان بۆ سەردەمی میدی دوایین و مێژووی كور و كچی بە پێشوتری خەمڵاند.
  • 2. Von Gall 1966; von Gall 1988.
  • 3. Edmonds 1934, 190–191.

ئەو ئەشكەوتە ناسراوبو لای كوردی ناوچەكە پێش ئەوەی دۆكیومێنتبكرێت لە لایەن گەڕیدە رۆژئاوایەكان (سەیری مێژوو بكە) لە ساڵی 1931، ئەحمەد بەگ تەوفیق بەگ، كە كاربەدەستی سلێمانی بوە، سیسل جی ئەدمۆندزی (كە لەو كاتەدا بەڕێوەبەری شوێنەواری عێراق بوە) ئاگاداركردوە بۆ هەردوو ئەشكەوتی قزقەپان و كوڕ و كچ، ئەدمۆندز توێژینەوەكەی دەربارەی ئەو دوو گۆڕە بڵاوكردۆتەوە كە هەندێك نەخشە و وێنە لە خۆ دەگریت.1

  • 1. Edmonds 1934; cf. Edmonds 1957, 211–212.

Bahrani, Zainab. 2017. Art of Mesopotamia. New York: Thames & Hudson.

Edmonds, Cecil J. 1934. “A Tomb in Kurdistan.” Iraq 1: 183–192.

Edmonds, Cecil J. 1957. Kurds, Turks, and Arabs: Politics, Travel and Research in North-Eastern Iraq. London: Oxford University Press.

Herzfeld, Ernst. 1941. Iran in the Ancient East. London: Oxford University Press.

مهدي، أحمد. 1950. "مواقع أثرية في ناحية سورداش بلواء السليمانية". سومر 6: 231-243.

Von Gall, Hubertus. 1966. “Zu den ‘medischen’ Felsgräbern in Nordwestiran und Iraqi Kurdistan.” Archäologischer Anzeiger, 19–43.

Von Gall, Hubertus. 1974. “Neue Beobachtungen zu den sog. medischen Felsgräbern.” Proceedings of the IInd Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, edited by Firouz Bagherzadeh, 139–154. Tehran: Iranian Centre for Archaeological Research.

Von Gall, Hubertus. 1988. “Das Felsgrab von Qizqapan: Ein Denkmal aus dem Umfeld der achämenidischen Königsstrasse.” Baghdader Mitteilungen 19: 557–582.

ناوەڕۆك
ماسیۆ پیبڵز (2019)