پرۆفایلی پێگە
هەڵكۆڵراوی بەردینی گسگس بە دوری 15كم دەكەوێتە باشوری ڕۆژئاوای ئیرگانی، لە پاریزگای دیاربەكر، لەسەر لوتكەی پێکهاتەیەكی بەردینی سروشتیە، كە بە گەیشتن پێی ئاسان نیە، (روكاری: 3743پێ/1149م)، هەڵكۆڵراوەكە ڕوی لە باشوری ڕۆژئاوایە، و دەروانێتە سەر گوندی كەستەناش، و دەشتەكەی چواردەوری، لەنیوان كۆمەلگەی هەلكۆلراوە بەردینیە ئاشوریە نوێكان لە ناوچەی روباری دیجلەی سەرەوە، هەڵكۆڵراوی گسگس وەك نمونەیەك وایە بۆ ئەوپەری رۆژئاوا (سەیری هەلكۆلراوی ئەییل و بیریكلین بكە). تیمی (MMM)، هەستا بە دۆكیومینتكردنی پیگەكە بە گشتی لە سالی 2015. سەرجەم كەسەكان كە تیمەكە چاوی پێكەوت لە گوندەكەدا لە كۆنەوە ئاشنابوون بەو هەلكۆلراوەیە و هەستی بەرپرسیاتیان هەبو بۆ پاراستنی.
ميديا
Surrounding Landscape & Local Foliage
هەڵکۆڵراوی بەردینی (دیمەنی تەواو)
هەڵکۆڵراوی بەردینی (ووردەکاری)
دیمەنە سروشتیەکانی چواردەور و گەڵای درەختە لوکالیەکان
تاریف وسیمبول ودیمەنە هونەریەكان
'سەرچاوە گشتیەكان 'و تاریف و سیمبوڵ و دیمەنە هونەریەكان ': Thureau-Dangin and Dunand 1936; Köroğlu and Yumruk 2014; Köroğlu 2016.
دەقەكان
هیچ دەقێكی لەبەرچاو لەگەڵ هەڵكۆڵراوەكەدا نیە.
مێژوو
دیاریكردنی مێژووی هەڵكۆڵراوەكە بە ناوەڕاست و كۆتاییەكانی سەدەی 8 پ.ز، كە بە پێی سیمبوڵ و سیماكانی ستایڵەكە پێشنیاركراوە، پێدەچێت گونجاوبێت لەگەڵ ناوەرۆكە مێژوویەكە1. ناوچەی ڕوباری دیجلەی سەرەوە لەو شوێنەی كە هەڵكۆڵراوی بەردینی گسگس تێدایە، یەكێك بو لەو ناوچە ناكۆكی لەسەرەكانی نێوان ئاشور و ئۆرارتۆ لەو كاتەدا، لە بری دیاریكردنی سنورێكی دیاریكراو نیوان ئەم دوو وڵاتە گەورەیەدا، پێدەچێت ئەو هەڵكۆڵراوە بەزۆری ئەماژە بە ناوچەی ئەوپەڕی ڕۆژئاوای سەرویی روباری دیجلە دەکات، كە سوپای ئاشوریەكانی پێگەیشتبێت، جگە لەوەی كە بەو شوێنە دیارەی لەسەر لوتكەی پێکهاتە بەردینیە گەورەیە، هەڵكۆڵراوەكە بۆچونە گشتیە نوێیەكانی هەڵكۆڵراوە بەردینیە ئاشوریەكان دەگرێتە بەر، كە بە مەبەست دەیخەنە ئەو شوێنانەی كە بەهایەكی سیمبوڵ ئاسا وەردەگرێت، و مەرج نیە لەو شوینانەدا بێت كە بەرچاوبیت و بە ئاسانی پێی بگەن.
- 1. Köroğlu and Yumruk 2014.
بڵاوكراوە سەرەكیەكان
لە 24 تەموزی 1899، جوگرافیازانی ئەمریكی ئیلسوورس هانتنگتۆن بۆ مێژوونوسی ئەلمانی كارل فریدریش لیمان (نازناوی لیمان -هاوپت لە سالی 1905وەرگرت) نوسی، كە زێوانێك لە ئیرگانی بە هەڵكۆڵراوەیەكی بەردینی لە دۆلیكدا بەناوی هیلارەوە ئاگاداریكردۆتەوە، لە دووری دوو كاتژمێر لە ئیرگانی، پاشایەك و زیوانێك دەردەخات، لەگەڵ 'نوسیندا لە هەموو لایەكەوە لە چواردەوری'1 سەرەرای ئەوەی كە ئی ئۆنگەر بانگەشەی ئەوەی دەكرد كە هانتنگتون هەڵكۆڵراوەكەی بە چاوی خۆی بینی، لە ڕاستیدا هانتنگتۆن دانی بەوە دانا كە ئەو نەیتوانیوە رێپێدانێكی فەرمی وەربگرێت بۆ سەردانی شوێنەكە، هەر بۆیە گەشتەكەی هەڵوەشاندەوە، لەگەل ئەوەشدا بەسەرهاتەكەی ئۆنگەر چەندەها جار بەكارهاتەوە لەلایەن ئەو توێژەرانەی كە لیكۆڵینەوەیان دەربارەی هەڵكۆڵراوەكە دەكرد2.
لە راستیدا هانتنگۆن تەنها پاش دوو ساڵ توانی سەردانی هیلار بكات، ساڵی 1901. بەسەرهاتە ووردەكەی لەسەر گەشتەكەی بەهەمان ئاماژە دەستپێدەكات بە بونی هەڵكۆڵراوەیەك لەو لوتكە لۆكالیە ' پاشایەك لە ڕوبەڕوی زیوانێكدایە، لەكاتێكدا هەموو دەوروبەرەكەی لەو جۆرە پەیامانەبوون كە هیچ كەس بۆی ناخوێندرێتەوە'3. لەگەڵ ئەوەشدا لە وەسفەكان و ئەو نەخشەی كە لەگەڵیدایە دەردەكەویت كە ئەو رۆیشتوە بۆ شوێنێك کە بە 'ئەشكەوتەكانی هیلار' ناسراوە، لە دووری 13كم لە ڕۆژئاوای گسگس/ كەستناش، راستەوخۆ دەكەوێتە باشوری گوندی هیلار(سەسڤەرەنپناری نوێ)، نزیك گردی چەیۆنۆ.
ئەو پاشماوانەی وەسفی كردوە بەشێكن لە زنجیرەیەك گوڕی لە بەرد بردراو لە سەردەمی رۆمانەكاندا، لە راستیدا 'گۆری ژمارە 8' تابلۆیەكی نەخشكراو هەڵدەگرێت کە دوو كەسی هەڵكۆڵراو وینە دەكات لەگەڵ 'دەقیكی سریانیدا'، ئەوەش دوو ئەگەری هەیە أ-زیوانە لۆكالیكە كە هانتنگتۆن ئاماژی پیداوە لە راستیدا 'گۆری ژمارە 8'ە لە ئەشكەوتەكانی هیلار، نەك هەڵكۆڵراوی گسگس، ب- زیوانەكە ئاماژەی بە هەڵكۆڵراوەكەی گسگس كردبێت لە راستیدا، بەڵام هانتنگۆن بەهەڵە پەیوەستی كردبیت بە گۆڕی ژمارە 8، و هەستی بەوە نەكردبێت كە پێویستی بە بەردەوامبونبێت لە لێكوڵینەوەدا، و لەبەر ئەوەی هیچ دەقێك لەگەڵ هەڵكۆڵراوەی گسگسدا نیە لەبەر ئەوە ئەگەری یەكەم پەسەندترە. و ئەوەش روونە كە هانتنگتۆن نەچوە بۆ شوێنی هەڵكۆڵراوەكەی گسگس.
- 1. سەیری Lehmann 1900, 141؛ بکە، کە لە لایەن هێلین مەلكۆ وەرگێڕاوە.
- 2. Unger 1925, 204; Huntington 1903, 141–142. لەو توێژەرانەن كە ئاماژەیان بە بەسەرهاتی ئۆنگەر كردوە: Börker-Klähn 1982, 193; Köroğlu and Yumruk 2014, 2.
- 3. تایبەت بە برگەكەی هانتنگتۆن سەبارت بە گسگس، سەیری Huntington 1903, 136–139, figs. 4 and 15. بكە.
سەرچاوەی هەڵبژێردراو
Börker-Klähn, Jutta. 1982. Altvorderasiatische Bildstelen und vergleichbare Felsreliefs. Mainz am Rhein: P. von Zabern.
Huntington, Ellsworth. 1903. “The Hittite Ruins of Hilar, Asia Minor.” Records of the Past 2: 131–140.
Köroğlu, Kemalettin. 2016. “Anadolu’daki Yeni Assur Dönemi Stelleri ve Kaya Kabartmaları: İlk Sonuçlar.” Türk Eskiçağ Bilimler Enstitüsü Haberler 41: 8–12.
Köroğlu, Kemalettin, and Şeref Yumruk. 2014. “Ergani/Gisgis (Kesentaş) Yeni Assur Kabartması.” Türk Eskiçağ Bilimler Enstitüsü Haberler 38: 2–8.
Lehmann, C. F. 1900. “Hr. C.F. Lehmann macht Mittheilungen aus englischen Briefen des Hrn. Ellsworth Huntington über armenische Alterthümer.” Zeitschrift für Ethnologie 32: 140–152.
Thureau-Dangin, F., and Maurice Dunand. 1936. Til Barsib. Paris: P. Geuthner.
Unger, E. 1925. “Felsdenkmal.” Reallexikon der Vorgeschichte 3: 205–207.