سەنتەری میدیای مێژووی هونەر، بەشی مێژووی هونەر وشوێنەوار

دەروازەی موسڵ

پرۆفایلی پێگە

دەروازەی موسڵ كە بەناوی دەوازەی بادینانیش ناسراوە، یەكێكە لە دوو دەروازەی گەورە، كە بە درێژایی مێژوو چونە ژورەوە بۆ قەڵای ئامێدی/عمادیە دابین کردوە، (دەروازەكەی تر نەماوە). دەروازەکە دەكەوێتە باشوری ڕۆئاوای شورای شارە بەرز وپاریزراوەكەوە، بە ڕێگای پلیكانەیەكی بەردینی زۆر كۆن پێی دەگەیت، كە دریژایەكەی راستەوخۆ بەردەوامە لە تەنیشت ڕووی ڕۆژئاوای لێژێكە و سێ هەڵكۆڵراوە بەردینیە ئەشکانیەکان (سەیری پانۆراما بكە، سەیری دوبارە پێكهێنانی فۆتۆگرامەتری بكە). دەروازەكە لە سەدەی 13 ز دروستكراوە، لە كۆتایی سەردەمی بنەماڵەی زەنكیەكان.

سیما ناسراوەكان

General Views of the Ascent

Walls

and Gate

Gate Interior/View of Gate and Staircase from within the Citadel

رێگای قەڵاكە (پلیكانە بەردینیەكە)

ڕوكاری دەروازەكە و دیواری تەنیشتی

ناو دەروازەکە/ دیمەنی دەروازە و پلیکانەکە لە ناو قەڵاکەوە

دەرەوەی قەڵاکە و دیمەنە سروشتیەکانی دەوروبەری کە لە تەنیشت دەروازەی موسڵەوە دەبینرێن

پانۆڕاما

دەروازەی موسڵ لە كۆتایی باشوری-رۆژئاوای قەڵای ئامێدی/عمادیە دا دروستكراوە. وەك تەواوكارییەك شان بەشانی پرۆسەی پتەوكردنی قەڵاكە كە لە سەردەمی بنەماڵەی زەنكیەكاندا دروستكرا، دەروازەكە خۆی لە سەردەمی دەسەڵاتی فەرمانڕەوای جیاخواز بەدرالدین لۆلۆ (كە لە ماوەی 1225ز-1259ز فەرمانڕەوابوە) دروستكراوە، مێژوەكەی دیاریكراوە بە پشتبەستن بەو دەقە ڕەسەنە عەرەبیەی كە نەخشكراوە لە چوارچێوەكەی دەرەوەیدا.

گەیشتن بە دەروازەكە بە ڕێگای پلیكانەیەكەوە دەبێت كە لە سەردەمە دێرینەكاندا دروستكراوە. درێژكراوەی كۆتایی ئەم پلیكانەیە بەردەوام دەبیت بەرەو باشور بەدریژایی لیژیەكەی رۆژئاوای قەلاكە- كە بە سێ هەڵكۆڵراوە ئەشکانیەکاندا تێدەپەڕێت، ڕوكاری دەروازەكە بەرەو باكور ئاراستە كراوە (سەیری نەخشەكە بكە). دەروازەكە لە بەردی ئاشلەری وورد دروستكراوە، لەگەل هەندێك پارچەی لاوەكی بیناكە كە بە بەردی زبری نەقاڕ نەكراو دروستكراوە. تاكو سەردەمانێكی تا ڕادەیەك نزیك دەرگایەكی تەختە و ئاسن دابینكرابو؛ لە دوای دەروازەكەوە، بینایەكە لە ڕاڕەوێك پێکدێت كە لە بنیاتدا بە تاق داپوشرابو، و درێژ دەبێتەوە تاكو باشوری پلیكانەكە دادەپۆشێت (سەیری پانۆراما بكە). بەرەو ڕۆژئاوای ڕاڕەوەكە دوو ژوری بچوك هەیە كە بە سەر حەوشەیەكی بازنەییدا دەڕوانن كە بە هەڵەشەیی و ناڕێكی بینا كراوە لەسەر ناوچە لێژەكە كە بە سروشتی لە شوێنێكی پتەودایە. لە لای باشوری ڕاڕەوەكەدا پلیكانەكە پێچ دەكاتەوە بەروە رۆژهەلات و بەسەر شارەكەدا دەكرێتەوە (سەیری پانۆراما كە بكە).

لە شەستەكانی سەدەی 20 دا دەروازەكە بە ئەگەرێکی نادیار بە توندی ڕوخاوە. هەندێك پارچەی دیوی چەپی دەروازەكە لە خاپوركردن ڕزگاربووە، و بینا بنەڕەتیەكەی بە پارێزراوی مایەوە. لە هەشتاكانی سەدەی 20 دا، پاشماوەی سترەكچەرەكە، هەتا بۆشاییە بازنەیەكەی رۆژئاوا، دووبارە بیناكرایەوە لەگەڵ چەند هەڵەیەك لە شوێنی پارچەكاندا. بەڵام نەخشەكانی گەڕیدەكان و وێنەكانیان، دۆكیۆمێنتی شیوەكەیان كردبو پێش داڕمان، لە كۆتاییەكانی سەدەی 19 وسەرەتای سەدەی 20 (سەیری وێنەی ڤالتەر باخمان 2011 بكە).Bachmann 1913، تابلۆ 1. چەند وێنەیەكی باخمان، كە بلاونەكراونەتەوە لە كارە بنەرتەكەیدا، و ڕونكراوەتەوە لە Gierlichs 1995; هەروەها سەیری ئەو وێنەیە بكە كە لە الجنابی 1982، تابلۆی 175 بڵاوكراوەتەوە. دەروازەكە لە لایەن تیمی MMM دۆكیومێنتكراوە لە ڕێگای چەند سەردانێكەوە لە نێوان ساڵەكانی (2013-2019)دا، پێش دەستپێكردنی پرۆژەكە بۆ دڵنیابون لە جێگیری سترەكچەرەكە و دوبارە دروستكردنی نەخشی هەڵكۆڵراوەكان بە پێی شوێنە ڕاستەقینەكانی پارچە هەڵكۆڵراوەكان.

چوارچێوەی دەرەوەی دەروازەكە، بە زنجیرەیەك دیاریكراوە كە بە دەقی عەرەبی نوسراوە (بەڵام تەنها هەندێك پارچەی بەدرێژایی دیوی چەپی هەتا ئێستا پارێزراون، سەیری وردەكاری زیاتر بكە لە "دەقەكاندا") كاریتەكە (ئاركیترەیڤ) خۆی ڕاگرتوە لەسەر شەش چەماوە-لە ئێستادا چوار-سەرەڕای دوانی تر كە لە سوچەكاندان. وە چەماوەكەی دیوی ناوەوەی دەروازەكە بە نەخشێكی ئاڵۆز ڕازێندراوەتەوە.

پارچە بەردی (كلیلی گرێدان) ی چەماوەكە لە ناوەندی خەپلەی خۆرەكەدا بە ڕووی پێشەوەی دەور دراوە بە نەخشێك كە بە (گرێدانی سوری) ناسراوە. ڕاستەوخۆ لەژێر خەپلەی خۆرەكەدا، گرێكە بە دەوری گوڵێكدا لولدەبیت پێش ئەوەی دابەشبێت بۆ دەرەوە بە هەردوو لادا، لەڕێی پارچەكانی چواردەوریەوە گرێكە وا دەردەكەوێت كە پێكهاتبێت لە جەستەی دوو ماری لەیەك ئاڵاو، جەستە لار وئالۆزەكانیان لول دەبێت لەژێرەوە بە دەوری بەردی گرا ئەسپینیكان، دواتر پێچدەكاتەوە لە بنكى گرێكەدا و ڕێكدەبێتەوە لەگەڵ لولبونیاندا بە دەوری چاورچێوەكەدا. ئەو دووبارە دروستكردنەوە هەڵەیەی پارچەكانی سەر بەردی )كلیلی گرێدانەكە(، درێژبونەوەی لولبونەكەی سەر گرێكەی كە دەردەچێت بۆ بەشی سەرەوەی جەستەی دوو ئەژدیهاكە و باڵەكانیان، لەگەڵ نینۆك و شەویلگە كراوەكانیان شاردۆتەوە، بە ئاڕاستەی قەراغەكانی ئەو دوریەی نێوان بنكەی چەماوەكە و چوارچێوەی سەرەوەی دەروازەكە دوو كەسی هاوتا و هاوشێوەی یەكتری تێدا هەڵكۆڵراون (كەسە هەڵكۆڵراوەكەی لای چەپ هەر لە شوێنی خۆیەتی، بەڵام ئەوەی لای ڕاست لە ئێستادا پارچەكانی زۆر بڵاوبۆتەوە). ئەو پیاوە ریشنە قژ درێژە، كە جلێكی درێژ وپێڵاوێكی مل درێژی لەپێدایە (بوت)، ئەژدیهاكەی لە شەویلگەیەوە گرتوە وشمشێرەكەی لە ملی چەقاندوە، دوبارەكردنەوەی ئەم كەسە هەڵكۆڵراوە، نەریتێكی هێمایی ناسراو و بڵاوە لەم هەرێمەدا بۆ نمایشكردنی بكوژی ئەژدیهاكە، ئەمەش بە زۆری بۆ بە هێزكردنی كاریگەری هێماییە زیاتر لەوەی كە مەبەستی باسكردنی سەرگوزشتەئاسابێت (باسكردنی ڕوداوێك وەك چیرۆكێكی خوێندراوە).بەراوردی بكە لەگەڵ Pancaroğlu 2004, 154. لە سەردەمی بیزەنتیەكاندا، شێوەی كەسە دووبارەكان هەندیك جار ئاماژە بە قدیشە سیودور(سیودوروس) و قدیشە جورج (جرجیس) دەکەن. بەڵام، كەسایەتی بكوژ یان بكوژەكانی ئەژدیهاكە لە گشت دەقە بیزەنتی و ئیسلامیەكاندا هەمیشە بە نادیاری ماونەتەوە.  كەسە هەڵكۆڵراوەكان لە باخێكدا دانراون كە لە نەخشی ڕووەكی لولپێچ پێكهاتوە، پێدەچێت كە پەیوەندی هەبێت بە جۆری نەخشی درەختەكەوە لە سوچەكانەوە دەردەچێت وچوارچێوە لاكێشەییەكە و قەراغی دەرەوەی جەستەی مارەكان ناوپۆشدەكات.

"دەرواەزی مارەكە"، كە لە كۆشكی ئامێدی/عمادیە دروستكراوە- لەوانەیە مێژوەكەی كەمێك لە پاش (دەروازەی موسڵ بێت) - بە ئەژدیهای هاوشێوە ڕازێنراوەتەوە، سەرەڕای ئەوەی كە لە لایەن باڵندەیەكی برینداركەرەوە بەزێندراوە، هەردوو بالندەكە و ئەژدیهاكە بە شێوەیەکی بڵاو لەناو هێمای سەلجوقیەكان لە ئەنادۆڵدا دۆكیومێنتكراون.سەیریKatharina Otto-Dorn, “Figural Stone Reliefs on Seljuk Sacred Architecture in Anatolia,” Kunst des Orients 12, H 1/2 (1978–1979), 103–149 بکە. هەروەها سەیری كومێنت و سەرچاوەكان بكە لە الجنابی 1982، 235 و ن 411.  بەشێوەیەكی گشتی ئەژدیها زۆر بڵاوە لە هونەری جیهانی ئیسلامیدا لە سەدەكانی ناوەڕاستدا.كوهین 2013 نویترین دیدی پیشكەشكرد، لەگەل هەندیك نەخشەی روونكەرەوە (لەthe Bahdinan Gate، سەیری لاپەرە 100-101 بکە.( و لەكۆنەوە ئەم بونەوەرە ڕەگی قوڵی هەیە لە هەرێمەكەدا، ومشتومڕێك هەیە لەسەر دووبارە بەكارهێنانی لە دەروازە ئیسلامیەكاندا لە سەدەكانی ناوەراست لە ڕۆژهەلاتی ئەنادۆڵ وعێراق بۆ ئەوەی وەكو جادو كاربكات.Persis Berlekamp, “Symmetry, Sympathy, and Sensation: Talismanic Efficacy and Slippery Iconographies in Early Thirteenth Century Iraq, Syria and Anatolia,” Representations 133, no. 1 (2017): 59–109.

بوونی قارەمانە سەرکەوتووەکان لە سەر دەروازەكەی موسڵدا، لەگەڵ خەپلەی خۆر و بازنەی گرێی سوری، چەندین ماناى تر دەدات بەو نمایشە تایبەتە.هەڵكۆلراوەكە لە چەند لێكچونێكی تایبەت لەگەل ئەوەی كە لە دەروازەی كاروانسەراكەدا هەیە لە خۆدەگریت، كە لۆلۆ رایسپاردەی دروستكردنی كردوە. سەیری Max van Berchem, “Arabische Inschriften” in Archäologische Reise im Euphrat- und Tigris-gebiet, eds. Friedrich Sarre and Ernst Herzfeld (Berlin: D. Riemer, 1911), 1–51، وێنەی 7؛ و هەروەها وێنەی 51 کە لە الجەنابی 1982 بلاوكراوەتەوە بکە. هەروەها تێبینی ئەوە بكە كە ئەو حەوزەی لۆلۆ رایسپاردبو بە دروستكردنی لە موسل خۆر و مانگ بەرجەستە دەكات لەسەر دوو ئەژدیها كە پشتیان لەیەكە (Kuehn 2013, fig. 147).  ئەگەری ئەوە هەیە كە ئەمە پەیوەندی بەو هەڕەشانەی لەگەڵ دیاردەكانی خۆرگیران هەبێت كە ئەم بونەوەرە (ئەژدیها) نمایشی دەكات، وەك ئەوەی كە بەزاندنیان (بەزاندنی هەژدیهاكان) نیشانەی سەكەوتنە بەسەر ئاژاوەو ئاشوبدا، لە كاتێكدا كە كەسە قارەمانەكان بە بكوژی ئەژدیها ئەفسانەییەكان ئاژماردەكرێن (هیچ نەبێت لە مەودای سیمبولیزمدا)، بەم جۆرە ئەژدیها وێنەیەكی فرە واتا دەبەخشێت لە هونەری ئیسلامیدا، بۆیە ئەگەری چەندها مانا لەخۆدەگرێت و لەوانەشە سەرجەمیان لەهەمان كاتدا هەبوبن.

دەقێكی عەرەبی درێژ هەیە كە هەڵكۆڵراوە و بە درێژایی چوارچێوە لاكێشەییەكەی دەروازەكە بەردەوام دەبێت. لە ئێستادا بە شێوەیەكی گشتی خاپوركراوە جگە لە چەند دەرچونێك (دریژبونەوەیەك) بە درێژایی دیواری لای چەپ، كە پێشتر داڕمابو وهەندێك بڕگەی دیار نەماوە لە سەرتای سەدەی 20 ەوە، كاتیك بۆ یەكەم جار وێنەی دەروازەكە چركێندرا. بەڵام یواخیم گیرلش ئەم وێنانەی بەكارهێنا بۆ خوێندنەوەی چەند پارچەیەكی نایابی دەقەكە.1 خوێندنەوەكەی بۆ ئەم دەقە بە دریژایی كۆڵەكەكەی لای ڕاستە، و لەو بڕگەیە وەرگێراوە كە لە سەراتادایە و گەڕاندنەوەی ئەستەمە، وەكو لای خوارەوە هاتوە: 

...[عزٌّ لِمَـ]ولانا السلطان المالك المَلك الرحيم العالم العادل المؤيَّد المُظفَّر المنصور المُجاهِد المُحارِب المُتاجِر الغازي بدر الدُنيا والدّين…

...[هێزو گەرەیی بۆ مە]ولانای سوڵتان خاوەنی موڵك، میهرەبان و زانای دادگەر، پشتگیر و سەركەوتوی تێكۆشەر، جەنگاوەری بازرگان وهێرشبەری مانگی چواردەی دونیا و دین....

و لە كۆڵەكەی لای چەپدا:

...[أتابـَ]ك الأعظم أبو الفضائل لؤلؤ…

...گەورەترین [ئەتابە[ك (دەسەڵاتدار) خاوەن چاكەكان لۆلۆ....

ئەم زنجیرە نازناوانە ئاماژە بە ئەتابەكی زەنكی دەكات كە بوو بە فەرمانڕەوایەكی سەربەخۆی هەرێمی موسڵ بوو، بەدر الدین لۆلۆ. ئەم نازناوانەی كە فەرمانڕەواكە وەریگرتوە لەپاش ساڵی 1233 دا، كاتێك كە دەسەڵاتی تەواوی خۆی ڕاگەیاند.2 بۆیە دەقە نوێیەكە ڕێگە دەدات بە دیاریكردنی مێژووی پەیكەرەكە، زیاتر لە هەر بارودۆخیكی تر.

  • 1. Gierlichs 1995, 202.
  • 2. سەیریMax van Berchem, “Arabische Inschriften” in Archäologische Reise im Euphrat- und Tigris-gebiet, eds. Friedrich Sarre and Ernst Herzfeld (Berlin: D. Riemer, 1911), 13–15، بكە كە تاوتویی ئەو دەقانە دەكات كە پەیوەندیان بە لۆلۆ هەیە لە كاروانسەراكە؛ Gierlichs 1995, 195. دەروازەی بادینان دەگەرێنرێتەوە بو لۆلۆ لە جەنابیدا 1982، ص 253، سەرەرای ئەوەی كە هیچ وردەكاریەكی پیشكەش نەكردوە دەربارەی ئەو دەقە.

سەرەڕای ئەگەری هەبونی دەروازەیەكی گەورە لێرەدا لە پێشتردا لەكاتی بیناكردنی لە لایەن عیماد الدین زەنكیەوە لە ساڵی 1142ز و بەڵكو لەوانەیە پێشتریش، هێشتا ئەو نوسینەی كە نەخشكراوە لە سەر لێواری یەكێك لە چوارچێوەی دەروازەكەی ئێستادا، ئاماژە بەوە دەدات كە لەلایەن فەرمانڕەوا بەدرالدین لۆلۆ فەرمانی بیناكردنی دەرچوە (سەیری 'دەقەكان' بكە). لەساڵی 1225ز، ئەو كەسەی كە ڕۆژێك ئەتابەك و جێنشینی پاشای زەنكی بوە، سەربەخۆیی ڕاگەیاند و موسڵ و ئامێدی/عمادیە و چەند شارێكی تری لە هەرێمەكەدا لەژێر دەسەلاتی خۆیدا كۆكردۆتەوە.

ئەو ناونیشانانەی كە بەكارهاتوە لە نوسینە نەخشكراوەكاندا، وا دەردەخات كە دوای ڕاگەیاندنی دەستبەسەرداگرتنی تەواوی لۆلۆ دروستكراوە، لە ساڵی 1233 (و بەدڵنیایەوە پێش كۆچی دوایی لە سالی 1259)، ئەگەری ئەوەش هەیە كە ئەو دەروازەیە دروستكرابێت بۆ زیندو ڕاگرتنی ڕۆلی ئامێدی/عمادیە لە گەیشتنی لۆلۆ بە دەسەڵات، بە پێی ئەم بۆچونە ئەركی وێنەكردنی سەركەوتن وەكو جادویەكە كە چارەڕەشی و هێزە بەدەكان دور دەخاتەوە بە پەیامێكی ڕامیاریی تەواودەكرێت.1

زۆر گرنگیشە كە دیاریكردنی بارودۆخی دەروازەكە بەگوێرەی سیمای پێكهاتەكانی تر ڕەچاوبكرێت، بەدریژایی لای رۆژئاوادا.2  دەروازەكە وا دروستكراوە كە لەگەڵ ڕاڕەوە سەركەوتوەكەدا یەكبگرێتەوە. لەپاڵ ئەوەدا، خشڵە هەڵكۆڵراوەكەی دەروازەكە بە وێنەكانیەوە كە شێوەیەكی پچڕ پچڕ لەسەر شێوەی نەخشە كۆنەكان كێشرابون، ئەمانە هاوشێوەی هەڵكۆلراوە ئەشکانیەكانن كە بەدرێژایی لێژیەكەی تەنیشتیەوە درێژ دەبێتەوە-كە لە شوێنەكەدا بەجێماوە وپێدەچێت وەك كارێكی پاراستنی بەمەبەست بوبێت. ئەمەش دەكرێت بەراورد بكرێت لەگەڵ ئەو كارە كۆنانەی كە گرنگی زۆر دەدات بە هێزی وێنە و پەیكەرەكان لە پێناوی پێكەوە بەستنی ڕابردو و ئێستادا، هەروەها بۆ هەماهەنگی كردن بە مەبەستی پاراستنی كەلەپوری ماددى بە درێژایی كاتەكان.3

ئەگەری ئەوە هەیە كە دەروازەكە تا ڕادەیەك لە بارودۆخێكی باشدا بوبێت تاكو ڕوخاندنی بادینیەكان لە سییەكانی سەدەی نۆزدەدا. لەوانەیە داڕمانەكە دەستی پێكردبێت لەگەڵ پێكدادانە سەربازیەكاندا لە ناوەڕاستی سەدەی 19 دا، هەروەكو لە بارەیەوە نوسراوە، بۆتە هۆكاری داڕمانێكی بەرفراوان بەدرێژایی قەڵاكە. بە دڵنیایەوە، ئەو تاقەی كە بەسەر ڕاڕەوی بینای دەروازەكەوە بو ڕوخا لە سەرەتای سەدەی 20 لە سەردەمە سەرتاییەكانی وێنەی فۆتۆگرافی-سەرەڕای ئەوەی كە تا ڕادەیەك دەروازەكە لە بارودۆخێكی باشدا بو. بەڵام زۆربەی هەرە زۆری دەروازەكە ڕوخا لە شەستاکانی سەدەی بیست، بەڵام هوکاری ئەم رۆخانە تا ئێستا نادیار ماوە.4  لە ئێستادا پرۆژەیەكی ئاوەدانكردنەوە هەیە لەلایەن زانكۆی كۆلۆمبیاوە، لە سالی 2019 ز دەستیپێكردوە، كار لەسەر گەرەنتیكردنی جێگیریی بینای دەروازەكە و ڕاڕەوی پلیكانەكە دەكات، لەگەڵ چاككردنەوەی سەرجەم هەڵەكان كە لە ئەنجامی دوبارە بیناكردنەوەكەدا ڕویداوە كە لە هەشتاكانی سەدەی 20 كراوە-دوبارە دروستكردنی هەڵكۆلراوەكانى دەروازەكە بە شێوەیەك كە لە دیزاینە ڕەسنەكە بچێت.

  • 1. Gierlichs 1995, 203–206.
  • 2. Bahrani et al. 2018, 59–60.
  • 3. سەیری Zainab Bahrani, The Infinite Image (London: Reaktion Books, 2014), 217–238 بکە.
  • 4. وێنەیەك رینر بومر لە ساڵی 1972 چركاندویەتی 1972 تبری وێرانكاریەكە دەردەخات؛ سەیری Gierlichs 1995، وینە 4.

سەرەڕای ئەوەی كە ئامێدی/عمادیە لە لایەن زۆرینەیەك لە مێژوونوس و گەڕیدەكان تاووتوێكراوە لە سەدەكانی ناوەڕاستەوە تاكو سەرەتاكانی سەدەی 20، بەڵام تەنها تێبینیەكی بچوكیان نوسیوە دەربارەی دەروازەكە. كاتێك كە دەروازەكەیان باس كرد، ڕون نەبو ئایا مەبەستیان دەروازەی موسڵ بو یان دەروازەی زێباری، لەگەڵ ئەوەشدا هەندێك جار دەتوانرێت پشتڕاست بكرێتەوە. ویلیام ئایزنوورس، لە كاتی سەردانی بۆ قەڵاكە لە ساڵی 1840ز دا، نوسیویەتی 'خانوی پاسەوانەكە كە لە ژێر دەروازەكەدا بو قەرەباڵغ بو بە سەرباز، كە هەرگیز لێمان دانەدەبڕان'.1 هێنری بایندەر تەنها گەڕیدەیە كە زۆر بە تامەزرۆ سەرنج و تێبینی خۆی تۆماركرد لەبارەی ئەو وێنانەی كە دەروازەكە2 بەرجەستەی دەكات. لە ساڵی 1911 دا، ڤالتەر باخمان نەخشەیەكی كێشا بۆ ڕێگاكە، كە نەخشەی نهۆمی زەمینی دەروازەكە لەخۆ دەگرێت، هەروەها وێنەكی بۆ ڕوكاری دەروازەكە چركاندوە، هەرچەندە وێنەكە لە دوورەوە چركێندراوە.3 باشترین وێنەی فۆتۆگرافی ڕوكارەكە  پێش ڕوخانی- لە سەرەتای  سەدەی 20 دا چركێندراوە، لە لایەن تاریق جەنابی (1982). بڵاوكراوەتەوە.4  كۆتا نمایشكردنی دەروازەكە پێش داڕمانی لە ڕیگەی تابلۆیەكی بۆیەی ئاویەوە بو كە لەلایەن ڕۆس سۆمان لە ساڵی 1955 كێشراوە.

ناوەرۆك: ماسیۆ پیبڵز

  • 1. Ainsworth 1842 (2), 196.
  • 2. Binder 1887, 202:  'ئەو دەروازەیە زۆر جێگای سەرنجە؛ تاقە نوك تیژەكە رازینراوەتەوە بە نەخشی ئارابسك وماری لەیەك ئالوسكاوەكان لە دەرەوە  “Cette porte est fort curieuse; la voûte extérieure en ogive est ornée d’un dessin d’arabesques et de serpents entrelacés.”
  • 3. Bachmann 1913, 1 وێنە 1؛ تابلۆ 1. هەروەها باخمان وێنەیەكەی نزیكتری چركاندوە، لە كارەكەیدا بلاونەكراوەتەوە لە سالی 1913؛ سەیریGierlichs 1995, n. 21 وێنە 2 بكە.
  • 4. الجنابی 1982،تابلۆ 175. هەروەها سەیری تێبینی پێشو بكە.

Ainsworth, William. 1842. Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea, and Armenia. 2 vols. London: J. W. Parker.

الجنابي، طارق. 1982. دراسات في العمارة العراقية في العصور الوسطى. بغداد: وزارة الثقافة والأعلام.

Bachmann, Walter. 1913. Kirchen und Moscheen in Armenien und Kurdistan. Leipzig: J. C. Hinrich.

Binder, Henry. 1887. Au Kurdistan en Mésopotamie et en Perse. Paris: Maison Quantin.

Gierlichs, Joachim. 1995. “Das Mosul-Tor von ‘Amādiya im Nord Iraq: Ein unbekanntes islamisches Figurenrelief und seine Bedeutung.” Baghdader Mitteilungen 26: 195–206.

Kuehn, Sara. 2013. The Dragon in Medieval East Christian and Islamic Art. Leiden: Brill.

Pancaroğlu, Oya. 2004. “The Itinerant Dragon-Slayer: Forging Paths of Image and Identity in Medieval Anatolia.” Gesta 43 (2): 151–164.

ناوەڕۆك
ماسیۆ پیبڵز (2020)