Part Dönemi Kaya Kabartmaları

Rölyeflerin kalenin yamacındaki konumu, 1911'de İmadiye / Amedi'yi ziyaret eden Walter Bachmann tarafından çizilmiştir (bkz. çizim). Columbia MAH ekibi tarafından drone görüntülerine dayalı yeni bir çizim oluşturulmuştur.1 Kabartmalar sınırları belirtilmemiş, girintili nişler içine yerleştirilmiştir; bunlar, Mezopotamya'daki kaya kabartmalarının stel (narû) şeklinde oyma geleneğine uygun olarak tepede kemerlerle süslenmiştir (krş. yakınlardaki Khinnis'te Asur kralı Sennacherib (Sanherib)’in kabartmaları). Kabartmaların yükseklikleri 2.2-2.8 m arasında değişir ve her birinde yaklaşık olarak gerçek boyutlu veya biraz daha büyük birer insan figürü vardır. Değişik derecelerde de olsa, hepsi aşınmış ve bozulmuştur. Hiçbirinde yazıt ya da renk korunmamıştır. Kabartmalar, ikonografik ve üslup yönünden Part dönemine tarihlenebilir. Tasvirlerini anlaşılır kılmak amacıyla, rölyefler burada Musul Kapısı'na olan göreceli uzaklıklarına göre 1’den 3’e numaralandırılmışlardır. 1 numaralı kabartma kapıya en yakın olanıdır (numaralandırma kronolojiyi belirtmez).

Kabartma 1:

Bu rölyef, kale girişinin yakınına oyulmuştur (bkz. genel görünüş; bkz. fotogrametrik modeller).2 Kabartmayı çevreleyen niş 2.81 m yüksekliğinde ve 1.54 m genişliğindedir. Nişin içerisinde kontrapost pozunda, önden gösterilen bir erkek figürü vardır. Başının etrafındaki bölge oldukça aşınmış olsa da bir başlık taktığı ve sol omzuna bu başlıktan sarkan şeritler olduğu belirgindir; başlık ile ilintili olup olmadığı belirsiz yarım daire biçimli bir nesne de bu şeritlerin üzerinde görünmektedir. Figürün saçları, başlığın altından omuzlara doğru uzanır; boynun hemen altındaki kontür figürün sakalı olduğu izlenimini yaratır. Figürün kıyafeti aşınmış olup kemer takıp takmadığı belirgin değildir (figürün belinden sağa doğru belirtilen çıkıntı kemer olabilir). Ayak bileklerine doğru daralan uzun bir pantolon giymektedir. Sağ kolunu uzatan figür, yumruğu ile kalın bir mızrak veya asayı dirsek seviyesinin hemen üzerinde kavramaktadır; sol kolunu bükerek sol eliyle beline tutturulmuş bir kılıcın kabzasını kavramaktadır. Bel ile dirsek arasındaki boşlukta kabzası görülen bir diğer kılıç, sol bacak boyunca asılıdır. Bir üçüncü nesne sağ bacağın alt kısmında bulunur ve yine bir silah olduğu düşünülür. Bu kabartmadaki figür, bölgesel bir yönetici de olabilir, ancak bir tanrı imgesi olması daha olasıdır.3 Öncelikle, bu dönem sanatında hükümdarları temsil eden kabartmalarda, figürler profilden ve bir kol kaldırılmış şekilde resmedilmişlerdir (bkz. Merquli, Rabbana ve Batas Harir'deki kabartmalar). Bu rölyef hem üslup hem de ikonografik olarak erkek tanrıları tasvir eden Hatrene heykelleriyle daha çok benzerlik gösterir. Bu nedenle figür, kalenin girişinde nöbetçi duran bir savaş tanrısı olarak tanımlanabilir; bu tür koruyucular bu dönemin yazıtlarından da bilinmektedirler.

Kabartma 2:

2. rölyef, yamaçtan birkaç metre aşağıya oyulmuştur ve Rölyef 1'den biraz daha küçüktür. 2.35 m yükseklik ve 1.61 m genişliğindedir (bkz. fotogrametrik modeller).3 Üç kabartma arasında en çok aşınmış olanıdır, ve bu nedenle yorumlaması en zor olanıdır. Niş içinde ayakta duran bir figürün dış hatları görülmektedir.4 Figür, Yunan tarzı bir kiton ve himasyon giyiyor olabilir. Üstteki himasyon, vücut boyunca çapraz olarak kıvrılır; kumaş sol el ile tutulup yana doğru çekilir. Giyimine ve duruşuna bakıldığında, figürün kadın olması muhtemeldir. Sol bacağının yanında duran oval nesne kalkan olabilir. Başın etrafındaki alan aşınmıştır, ancak omuz çizgisinin üzerinde kalan geniş boşluk göz önünde bulundurulduğunda figürün uzun bir başlık giydiği düşünülebilinir. Figürün sağındaki kompozisyon alanının büyüklüğü nedeniyle, sağ elinde bir şey tutuyor olduğunu varsayabiliriz: bu, Part sikkelerindeki tanrıçaların temsillerinde rastlanan mızrak, sancak veya bir palmiye yaprağı olabilir. Rölyefteki figür bir tür şehir temsili olabilir, mesela Tyche veya Fortune; ancak, çaprazlamasına dökümlü kumaş ve yanındaki olası kalkan göz önüne alındığında bir Allat-Athena tipi olması daha muhtemeldir.5

Kabartma 3:

Bu rölyef, stratejik olarak merdivenin Musul Kapısı'na doğru kıvrılan dönemecinde konumlandırılmıştır (bkz. genel görünüş; bkz. fotogrametrik modeller).6 Kabartma yüzeyinin sınırları, tabanda 2,21 m yüksekliğinde ve 1,79 m genişliğindedir; 36 cm derinlikle üç nişten en derinidir. Kabartma, profilden bir erkek figürünü tasvir etmektedir. Sanki kaleye giden patikadan tırmanıyormuş gibi adımlarken gösterilmiştir. Yukarı kaldırdığı sağ kolu göğsüyle örtüşecek şekilde dirsekten bükülmüştür. Sol kolunu önünde kaldırmıştır ve elinde mızrak olması muhtemel, sivri uçlu bir nesne vardır. Figür, dizlerde biten kısa bir tunik ile birlikte dar bir üst veya zırh giymektedir. Sağ omzunun altında sona eren bir şerit veya pelerin arkasından sarkmaktadır; belinin ve sağ bacağının arkasında başka bir kumaş veya kemer ve muhtemelen bir silah görülmektedir. Gövdesinin önünde, yukarı kaldırılmış kolun altından çıkıntı yapan başka bir obje daha vardır. Bu kabartmadaki figür bir hükümdar olabilir, ancak kimliği bilinmemektedir.

• 1. Bachmann 1913, 1.
• 2. Daha kapsamlı tasvirler için bkz. Bahrani v.d. 2019, 52-54 ve 57-58.
• 3. Daha kapsamlı tasvirler için bkz. Bahrani v.d. 2019, 54-55 ve 58.
• 4. İlk olarak Marf Zamua tarafından fark edilmiştir (2008, 116); Bachmann ve diğerleri nişin boş olduğunu düşünmüşlerdir.
• 5. Bahrani v.d. 2019, 58.
• 6. Bahrani v.d. 2019, 55-56 ve 58-59.